| <-9. Από τον Άρπασο στο όρος Θήχης και την Τραπεζούντα | 11. Έλεγχος των αποστάσεων επί τού χάρτη-> |
Το τελευταίο σκέλος τής διαδρομής τής Καθόδου των Μυρίων από την Τραπεζούντα στα Κοτύωρα περνά από πιο γνωστές παράκτιες περιοχές, για τις οποίες υπάρχουν πληροφορίες επί των αποστάσεων από μεταγενέστερους τού Ξενοφώντος συγγραφείς τής αρχαιότητας. Ο Πίνακας 10.1 παρέχει τις αποστάσεις αυτές από δύο έργα: τον Περίπλου τού Ευξείνου Πόντου τού Αρριανού και τον Περίπλου τού Ανωνύμου γεωγράφου.1
|
Πίνακας 10.1: Αποστάσεις μεταξύ Κοτυώρων και Τραπεζούντας κατά Αρριανό και Ανώνυμο γεωγράφο |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
Αρριανός |
Ανώνυμος |
||||
|
Κοτύωρα |
Κοτύωρος |
||||
|
Μελάνθιος ποταμός |
60 |
60 |
Μελάνθιος ποταμός |
||
|
Φαρματηνός ποταμός |
150 |
150 |
Φαρμαντός ποταμός |
||
|
Φαρνακεία |
120 |
120 |
Φαρνακία |
||
|
Αρητιάς νήσος |
30 |
50 |
Αρητιάς νήσος |
||
|
Ζεφύριον |
120 |
120 |
Ζεφύριον |
||
|
Τρίπολις |
90 |
90 |
Τρίπολις |
||
|
Αργύρια |
20 |
20 |
Αργυρά |
||
|
Φιλοκάλεια |
90 |
90 |
Φιλοκάλεια |
||
|
Κόραλλα |
100 |
100 |
Κόραλλα |
||
|
| |
60 |
Κερασούς |
|||
|
Ιερόν Όρος |
150 |
90 |
Ιερόν Όρος |
||
|
Κορδύλη |
40 |
45 |
Κορδύλη |
||
|
Ερμώνασσα |
45 |
45 |
Ερμύση |
||
|
Τραπεζούς |
60 |
60 |
Τραπεζούς |
||
|
Κοτύωρα-Τραπεζούς |
1.075 |
1.100 |
Κοτύωρος-Τραπεζούς |
||
Ο Αρριανός εκτιμά τη συνολική απόσταση σε 1.075 στάδια και ο ανώνυμος σε 1.100. Αυτή η μικρή διαφορά των 25 σταδίων (5 χλμ) οφείλεται σε δύο διαφορετικές εκτιμήσεις: πρώτον, για την απόσταση από τη Φαρνακία (τη σημερινή Γκίρεσουν) προς τα ανατολικά μέχρι το σημείο απέναντι από τη νήσο Αρητιάδα (30 και 50 στάδια αντίστοιχα) και, δεύτερον, για την απόσταση από το Ιερόν Όρος μέχρι την Κορδύλη (40 και 45 στάδια αντίστοιχα). Κατά τα άλλα οι επιμέρους αποστάσεις είναι πανομοιότυπες, αλλά ο Ανώνυμος γεωγράφος αναφέρει και πόλη Κερασούντα μεταξύ Κοράλλων και Ιερού Όρους.
Ύστερα από ενός μηνός παραμονή στην Τραπεζούντα, οι Μύριοι
… βαδίζοντας έφτασαν την τρίτη μέρα στην Κερασούντα, ελληνική παραθαλάσσια πόλη, αποικία τής Σινώπης στην χώρα των Κόλχων (5.3.2).2
Η απόσταση από τη σημερινή Κερασούντα (Γκίρεσουν) είναι 130 χλμ (22,5 «κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων), αλλά ο Ξενοφών γράφει ότι διάνυσαν την απόσταση αυτή σε τρεις ημέρες. Την ίδια διάρκεια πορείας πιστοποιεί και ο Διόδωρος (14.30.5):
…ξεκίνησαν από την Τραπεζούντα και έφτασαν την τρίτη μέρα στην ελληνική πόλη Κερασούντα, αποικία των Σινωπέων.3
Θα βοηθούσε αν το στρατόπεδό τους βρισκόταν δυτικά τής Τραπεζούντας, γιατί έτσι θα μειωνόταν η προς διάνυση απόσταση. Όμως ο Ξενοφών έχει ήδη πει, ότι είχαν στρατοπεδεύσει στην πλαγιά (4.8.25), δηλαδή πάνω (νότια) από την πόλη:
Στην πλαγιά όπου είχαν κατασκηνώσει έκαναν και γυμναστικούς αγώνες.4
Ο Ξενοφών σημειώνει ότι οι δρόμοι τής περιοχής βρίσκονταν σε κακή κατάσταση. Για παράδειγμα (5.1.13):
…πρέπει να διατάξουμε τις παράκτιες πόλεις να φτιάξουν τούς δρόμους, για τούς οποίους ακούμε ότι είναι αδιάβατοι….5
Επίσης (5.1.14):
Έπεισε τις πόλεις να φτιάξουν τούς δρόμους με τη θέλησή τους, λέγοντας ότι, αν φτιάχνονταν οι δρόμοι, τότε πιο εύκολα θα απαλλάσσονταν από αυτούς.6
Η κακή κατάσταση των δρόμων στην περιοχή ήταν δεδομένη. Στην κατάσταση αυτή έχουν αναφερθεί αιώνες αργότερα οι περιηγητές, όπως είδαμε στο κεφάλαιο 7. Για παράδειγμα:7
«[Στην Ούνιε] ο μουτεσελίμ, που ήταν γιος τού πασά τής Φάσης, ήθελε να κάνουμε το υπόλοιπο τού ταξιδιού μας μέχρι την Τραπεζούντα από τη θάλασσα, προσθέτοντας ότι δεν συνήθιζαν οι ταξιδιώτες να πηγαίνουν από τη στεριά και ότι, αν επιμέναμε στην απόφασή μας, η κακή κατάσταση των δρόμων και η έλλειψη καταλυμάτων θα έκαναν το ταξίδι μας εξαιρετικά δυσάρεστο».
Φαίνεται λοιπόν πιο λογικό να δεχτούμε ότι η Κερασούς τού Ξενοφώντος δεν ήταν η σημερινή Γκίρεσουν. Βρισκόταν πολύ δυτικότερα, πιο κοντά στην Τραπεζούντα, όπως αναφέρει πιο πάνω ο Ανώνυμος γεωγράφος. Άλλωστε είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι ο Ξενοφών, όταν γράφει ότι έπεισαν τούς Τραπεζούντιους να φτιάξουν τούς δρόμους με τη θέλησή τους, δηλαδή να τούς καταστήσουν βατούς, είναι δυνατόν να εννοεί ότι οι κάτοικοι τής πόλης, κατά τη διάρκεια τής τριάντα ημερών παραμονής των Μυρίων εκεί, αποκατέστησαν δρόμους συνολικού μήκους 130 χλμ, όση δηλαδή είναι η σημερινή απόσταση από την Τραπεζούντα μέχρι την Κερασούντα/Γκίρεσουν (5.3.1-2):
Ανέβασαν στα πλοία τούς αρρώστους, τούς πάνω από σαράντα ετών, τα παιδιά και τις γυναίκες, καθώς και όλες τις αποσκευές που δεν ήσαν απολύτως αναγκαίες για τούς στρατιώτες. Ανέβασαν και τούς δύο μεγαλύτερους σε ηλικία στρατηγούς, τον Φιλήσιο και τον Σοφαίνετο και τούς ανέθεσαν την επιμέλεια. Οι υπόλοιποι πορεύονταν, αφού ο δρόμος είχε πια φτιαχτεί.8
Όμως, ακόμη κι έτσι, με την Κερασούντα τού Ξενοφώντος πλησιέστερα προς την Τραπεζούντα, είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την ακριβή της θέση. Κατά τον Ανώνυμο γεωγράφο (βλέπε Πίνακα 10.1) αυτή η Κερασούς βρισκόταν 60 στάδια ανατολικά των Κοράλλων και 90 δυτικά τού Ιερού Όρους, πάνω σε ομώνυμο ποτάμι:9
Aπό τα Κόραλλα μέχρι την Κερασούντα, όνομα πόλης και ποταμού, η απόσταση είναι 60 στάδια, 8 μίλια. Και από την Κερασούντα στο Ιερό Όρος, όπου υπάρχει πόλη και λιμάνι, η απόσταση είναι 90 στάδια, 12 μίλια.10
Οπωσδήποτε δεν πρόκειται για την γνωστή Κερασούντα (Γκίρεσουν), για την οποία ο ίδιος γεωγράφος έχει αναφέρει νωρίτερα:11
Aπό τα Κοτύωρα ακολουθεί κόλπος. Μπαίνοντας σε αυτόν, η απόσταση μέχρι τον Μελάνθιο ποταμό είναι 60 στάδια, 8 μίλια. Από τον Μελάνθιο ποταμό στον Φαρμαντό ποταμό είναι 150 στάδια, 20 μίλια. Και από τον Φαρμαντό ποταμό μέχρι τη Φαρμακία, δηλαδή τη λεγόμενη Φαρνακία, είναι 120 στάδια, 16 μίλια. Αυτή η Φαρνακία ονομαζόταν παλαιότερα Κερασούς, όντας επίσης άποικος των Σινωπέων …, έχοντας ιδρυθεί από αυτούς, … ενώ στις ημέρες μας είναι έρημη και απέναντί της βρίσκεται νησί, που ονομάζεται νήσος Άρεως. Από τη Φαρνακία λοιπόν, που παλαιότερα ονομαζόταν και Κερασούς, μέχρι κοντά στα Κοτύωρα κατοικούσε πρώτα λαός που ονομαζόταν Μοσσύνοικοι…12
Μεταφέροντας τις πιο πάνω πληροφορίες των δύο αρχαίων γεωγράφων επί τού σημερινού χάρτη, προκύπτουν οι ταυτίσεις τού Πίνακα 10.2, όπου όλες οι αποστάσεις συμπίπτουν πάνω-κάτω με τις σημερινές με την ακόλουθη εξαίρεση: οι αποστάσεις που αναφέρουν οι αρχαίοι από τα Κοτύωρα (Ορντού) μέχρι τον Μελάνθιο (Μελέτ) και τον Φαρματηνό (Απντάλ) ποταμό είναι διπλάσιες από τις σημερινές.
|
Πίνακας 10.2: Σύγκριση αποστάσεων αρχαίων γεωγράφων με τις σημερινές |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
Αρχαία ονομασία |
Αρριανός |
Ανώνυμος |
χλμ |
χλμ |
Σύγχρονη |
|
Κοτύωρα |
Ορντού |
||||
|
Μελάνθιος ποταμός |
60 |
60 |
30 |
6,0 |
Εκβολές ποταμού Μελέτ |
|
Φαρματηνός ποταμός |
150 |
150 |
85 |
17,0 |
Εκβολές ποταμού Απντάλ |
|
Φαρνακεία |
120 |
120 |
130 |
26,9 |
Γκίρεσουν |
|
Αρητιάς νήσος |
30 |
50 |
30 |
6,0 |
Εκβολές ποταμού Ακσού |
|
Ζεφύριον |
120 |
120 |
100 |
19,8 |
Ντεγιρμέναγζι |
|
Τρίπολις |
90 |
90 |
95 |
18,7 |
Τιρέμπολου |
|
Αργύρια |
20 |
20 |
15 |
3,0 |
Εκβολές Χαρσίτ (Ντογανκέντ) |
|
Φιλοκάλεια |
90 |
90 |
75 |
14,8 |
Γκιόρελε |
|
Κόραλλα |
100 |
100 |
76 |
15,2 |
Εϊνεσίλ Καλέ (Γκιόρελε Μπουρνού) |
|
Κερασούς |
| |
60 |
55 |
11,0 |
Βακφίκεμπιρ |
|
Ιερόν Όρος |
150 |
90 |
77 |
13,4 |
Γιόρος Μπουρνού |
|
Κορδύλη |
40 |
45 |
45 |
9,0 |
Ακτσάκαλε |
|
Ερμώνασσα |
45 |
45 |
45 |
9,0 |
Ακτσααμπάτ |
|
Τραπεζούς |
60 |
60 |
70 |
14,0 |
Τράμπζον |
|
Κοτύωρα-Τραπεζούς |
1.075 |
1.100 |
928 |
183,8 |
Ορντού-Τράμπζον |
Τα αρχαία Κοτύωρα βρίσκονταν στον λόφο Μπόζτεπε, πάνω από το σημερινό δυτικό άκρο τής πόλης Ορντού και ίσως έτσι εξηγείται μέρος τής διαφοράς. Όμως από την Κερασούντα (Φαρνακία, σήμερα Γκίρεσουν) μέχρι την Τραπεζούντα δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές. Η μόνη άξια λόγου παρατήρηση (βλέπε Πίνακα 10.2) είναι ότι η σημερινή Γκιόρελε ταυτιζόταν όχι με τα αρχαία Κόραλλα (που βρίσκονταν 15 χλμ πιο ανατολικά) αλλά με την αρχαία Φιλοκάλεια.13
Τα Κόραλλα καταλάμβαναν μάλλον τον χώρο τού κάστρου και τού οικισμού στο ακρωτήριο Γκιόρελε Μπουρνού παρά τη θέση τής σημερινής Γκιόρελε. Μάλιστα ο τελευταίος αυτός τόπος πιθανότατα αντιπροσωπεύει την πόλη Φιλοκάλεια τής κλασσικής εποχής.
Όπως φαίνεται από τις αποστάσεις τού Πίνακα 10.2, η Κερασούς τού Ξενοφώντος βρισκόταν στην περιοχή τού σημερινού Βακφίκεμπιρ, το οποίο απέχει 45 χλμ από την Τραπεζούντα και επομένως οι Έλληνες μπορούσαν να φτάσουν εκεί σε τρεις ημέρες με τη μέση ημερήσια διάνυση των 5 «βραχέων» παρασαγγών (15 χλμ), την οποία εφαρμόζει ο Ξενοφών σε πορείες έξω από κύριους δρόμους.
Αν όμως, αγνοώντας τη συνέπεια των πληροφοριών τού Πίνακα 10.2 για το τμήμα Γκίρεσουν-Τράμπζον, δεχτούμε ότι τα Κόραλλα τής αρχαιότητας βρίσκονταν στην περιοχή τής σημερινής Γκιόρελε, τότε οι εκατέρωθεν αποστάσεις τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος κατά τον Ανώνυμο γεωγράφο (60 στάδια από τα Κόραλλα και 90 στάδια από το Ιερόν Όρος) αθροίζονται σε 150 στάδια (30 χλμ) και δεν απέχουν πολύ από τη σημερινή απόσταση (39 χλμ). Επομένως η Κερασούς τού Ανωνύμου, απέχοντας 60 στάδια από τη Γκιόρελε και 90 στάδια από το Γιόρος Μπουρνού, βρισκόταν στην περιοχή τού σημερινού Εϊνεσίλ και παλαιότερα Αϊβασίλ.14 Άρα βρισκόταν 60 περίπου χλμ δυτικά τής Τραπεζούντας και για να φτάσουν εκεί οι Έλληνες σε τρεις ημέρες, έπρεπε να πορευτούν με μέση ημερήσια διάνυση 20 χλμ, που υπερβαίνει τη μέση ημερήσια διάνυση 5 «βραχέων» παρασαγγών (15 χλμ), την οποία εφαρμόζει ο Ξενοφών σε πορείες έξω από κύριους δρόμους. Όμως δεν είναι παράλογο να δεχτούμε ότι εδώ πορεύτηκαν κάπως ταχύτερα, αφού οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, οι τραυματίες, οι άρρωστοι, οι γυναίκες, τα παιδιά και μεγάλο μέρος των αποσκευών ταξίδευαν πάνω σε πλοία των Τραπεζουντίων (5.3.1), ενώ είχαν επίσης ξεκουραστεί και ανακάμψει για τριάντα ημέρες (4.8.22).
Τέλος υπάρχει και η παρακάτω περιγραφή τού Χάμιλτον:15
«Στις δέκα και μισή φτάσαμε στο Ιντζέ Λιμάν, μικρό κόλπο στα ανατολικά τού Ιερού ακρωτηρίου, ενώ λίγο αργότερα σε σημείο που ονομάζεται Κιουτσούκ Μερσίν, στο οποίο υπήρχαν μερικά ερείπια κατεστραμμένου κάστρου. Στις έντεκα περάσαμε από το Ιερό (Γιορός) ακρωτήριο, αλλά δεν μπόρεσα να αντιληφθώ ίχνη ερειπίων οποιουδήποτε είδους στο σημείο που αποτελεί το δυτικό άκρο τού κόλπου τής Τραπεζούντας…
Φεύγοντας από αυτό το σημείο διασχίζαμε τώρα τον Ισκεφιέ, που ρέει από βαθιά κοιλάδα, στην οποία πολλοί μυτεροί λόφοι καλυμμένοι με δέντρα υψώνονται και από τις δύο πλευρές. Μεγάλη πεδιάδα εκτείνεται από τα βουνά προς τη θάλασσα, στην οποία όλος ο πληθυσμός τής περιοχής απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίες…
Αφήνοντας την πεδιάδα διασχίσαμε κορυφογραμμή λόφων, όπου η πλούσια βλάστηση αυξανόταν από τη βαλτώδη φύση τού εδάφους … Ένα μίλι πιο πέρα φτάσαμε σε άλλο ποτάμι, που ονομαζόταν Γκίρεσουν Ντερέ Σου και έχει διαφύγει τής προσοχής των γεωγράφων, αν και σηματοδοτεί την περιοχή τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος, που τοποθετείται από τον Ανώνυμο γεωγράφο πάνω σε ποτάμι με το ίδιο όνομα μεταξύ Ιερού Όρους και Κοράλλων, 90 στάδια από το πρώτο και 60 από τα δεύτερα.16 Η απόσταση από το ακρωτήριο Γιορός μέχρι αυτό το ποτάμι είναι 8 περίπου μίλια και ο Δρ Κράμερ έχει σωστά παρατηρήσει ότι η Κερασούς,17 η οποία αναγνωρίζεται γενικά ως Φαρνάκεια, αν και θεωρείται από τον Αρριανό και άλλους ως ίδια με την Κερασούντα τού Ξενοφώντος, βρισκόταν σε πολύ μεγάλη απόσταση από την Τραπεζούντα, ώστε να φτάσει εκεί στρατός σε τρεις ημέρες πάνω από λοφώδη και ορεινή χώρα. Λαμβάνοντας υπόψη την απόσταση και τη δύσκολη φύση τού εδάφους, πάνω σε μεγάλο μέρος τού οποίου ο στρατός πρέπει να είχε προχωρήσει σε φάλαγγα κατ’ άνδρα, ο Ξενοφών και οι Μύριοι δύσκολα θα έφταναν εκεί σε δέκα ημέρες. Οι εικασίες τού Κράμερ ότι η Κερασούς τού Ξενοφώντος δεν ήταν μακριά από την Ισκεφιέ18 των συγχρόνων χαρτών είναι επίσης βάσιμες, αφού ο Γκίρεσουν Ντερέ Σου είναι πέντε περίπου μίλια δυτικά τού ποταμού τής Ισκεφιέ και σχεδόν στα μισά τού δρόμου μεταξύ ακρωτήριου Γιορός και ακρωτήριου Κέρελι, δηλαδή των αρχαίων Κοράλλων. Ωστόσο δεν παρατήρησα απομεινάρια ερειπίων κοντά στο ποτάμι, αν και, καθώς η αναζήτησή μου δεν ήταν πολύ εντατική, μπορεί να υπάρχουν πιο ψηλά στην κοιλάδα».
Στην τρίτη αυτή περίπτωση η Κερασούς θα βρισκόταν ακόμη πιο ανατολικά, στο Ισκεφιέ (σήμερα Τσαρσίμπασι), σε απόσταση 35 χλμ από την Τραπεζούντα.
Οι Έλληνες παρέμειναν στην Κερασούντα δέκα ημέρες. Επιθεωρήθηκαν και καταμετρήθηκαν οι ένοπλοι και βρέθηκε ότι είχαν απομείνει 8.600 από αυτούς. Οι υπόλοιποι είχαν χαθεί σε συγκρούσεις με τούς εχθρούς, καθώς και στο χιόνι, ενώ μερικοί είχαν πεθάνει από αρρώστιες (5.3.3). Οι ένοπλοι άνδρες ήσαν 14.100 κατά την έναρξη τής εκστρατείας: 12.100 οπλίτες και 2.000 πελταστές.19 Είχαν μειωθεί σε 9.800, δηλαδή 8.000 οπλίτες και 1.800 πελταστές, όταν αντιμετώπισαν τούς Κόλχους στα νότια τής Τραπεζούντας (4.8.15).
Από την Κερασούντα συνέχισαν το ταξίδι τους, οι μάχιμοι βαδίζοντας και οι υπόλοιποι πάνω σε πλοία των Τραπεζουντίων (5.4.1). Έφτασαν στα σύνορα των Μοσσυνοίκων και έστειλαν να ρωτήσουν αν θα τούς επιτρεπόταν να περάσουν από τη χώρα τους ως φίλοι (5.4.2).
Το ανατολικό όριο των Μοσσυνοίκων
Η θέση τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος, 35, 45 ή 60 χλμ δυτικά τής Τραπεζούντας, στις περιοχές των σημερινών Τσαρσίμπασι, Βακφίκεμπιρ και Εϊνεσίλ αντίστοιχα, ενδιαφέρει για τον πρόσθετο λόγο τού προσδιορισμού τού ανατολικού ορίου τής χώρας των Μοσσυνοίκων. Ο Ξενοφών δεν αναφέρει το μήκος τής πορείας από την Κερασούντα μέχρι τα σύνορα των Μοσσυνοίκων. Επομένως τα σύνορα αυτά πρέπει να βρίσκονταν κοντά.
Τόσο στο κεφάλαιο 5 τής χρονολόγησης (Πίνακας 5.3) όσο και στο κεφάλαιο 6 των παρασαγγών (Πίνακας 6.4) έχουμε θεωρήσει διάνυση μιας ημέρας από την Κερασούντα μέχρι τα σύνορα αυτά.
Στο βιβλίο αυτό έχουμε πάντοτε δεχτεί ότι τα σύνορα μεταξύ των λαών τής Κύρου Ανάβασης ορίζονταν από γεωγραφικά χαρακτηριστικά, δηλαδή βουνά ή ποτάμια. Τα δύο μεγαλύτερα ποτάμια μεταξύ Τραπεζούντας και Κοτυώρων είναι ανατολικά ο Χαρσίτ/Ντογανκέντ (Χαρσιώτης/Φιλαβωνίτης)20 στα ανατολικά τής Τιρέμπολου (Τρίπολης) και δυτικά ο Μελέτ (Μελάνθιος) στα ανατολικά τού Ορντού (Κοτυώρων). Από την περιγραφή τού Ξενοφώντος για την πεδινή χώρα των Τιβαρηνών,21 φαίνεται ότι οι εκβολές τού Μελάνθιου ή εκείνες τού Τουρνασουγιού 5 χλμ πιο ανατολικά σηματοδοτούσαν το ανατολικό όριο τής χώρας των Τιβαρηνών, δηλαδή το δυτικό εκείνης των Μοσσυνοίκων. Πιθανότατα ο Χαρσίτ/Ντογανκέντ δεν αποτελούσε το ανατολικό όριο τής χώρας των Μοσσυνοίκων αλλά το όριο μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών Μοσσυνοίκων.
Χάρτης 10.1: Οι θέσεις των λαών τής ακτής με βάση τη θέση τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος
Όπως φαίνεται στον Χάρτη 10.1, με τον Χαρσίτ/Ντογανκέντ ως εσωτερικό όριο των Μοσσυνοίκων, η θέση των συνόρων Μοσσυνοίκων-Κόλχων εξαρτάται από τη θέση τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος.
Αν η Κερασούς βρισκόταν στην ανατολικότερη από τις τρεις θέσεις που προαναφέραμε, δηλαδή στο Ισκεφιέ (Τσαρσίμπασι), τότε ανατολικό όριο τής χώρας των Μοσσυνοίκων ήταν ο Φόλντερε, ο ποταμός τού Βακφίκεμπιρ (Φολ), σε απόσταση 10 χλμ προς τα δυτικά (Χάρτης 10.1.1).
Αν η Κερασούς βρισκόταν στο Βακφίκεμπιρ (Φολ), τότε ανατολικό όριο τής χώρας των Μοσσυνοίκων ήταν ο Αγασάρντερε, 6 χλμ δυτικά από το Βακφίκεμπιρ (Χάρτης 10.1.2).
Τέλος, αν η Κερασούς βρισκόταν στη δυτικότερη από τις τρεις θέσεις που προαναφέραμε, δηλαδή στο Εϊνεσίλ (Αϊβασίλ), τότε ανατολικό όριο τής χώρας των Μοσσυνοίκων ήταν ο Γιαλακόνταντερέ, 6 χλμ πιο δυτικά (Χάρτης 10.1.3).
Το όριο μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών Μοσσυνοίκων
Ποια ήταν άραγε η έκταση τής χώρας των Ανατολικών Μοσσυνοίκων από άκρη σε άκρη; Ας ρίξουμε μια ματιά στην Κύρου Ανάβαση:
Φτάνοντας στα σύνορα των Μοσσυνοίκων, έστειλαν τον Τιμησίθεο τον Τραπεζούντιο να ρωτήσει αν θα περνούσαν από την επικράτειά τους ως φίλοι ή ως εχθροί. Εκείνοι απάντησαν ότι απαγορεύουν τη διέλευση (5.4.2).22
Τότε αποφάσισαν να προσκαλέσουν τούς Μοσσυνοίκους τής πέρα πλευράς τής χώρας, που ήσαν εχθροί με αυτή τη φυλή, για να κάνουν, αν ήθελαν, συμμαχία. Στάλθηκε λοιπόν ο Τιμησίθεος και γύρισε φέρνοντας τούς αρχηγούς τους (5.4.3).23
Ο αρχηγός των [Δυτικών] Μοσσυνοίκων απάντησε ότι θέλουν και αποδέχονται τη συμμαχία (5.4.8). … Αντάλλαξαν λοιπόν υποσχέσεις κι έφυγαν (5.4.11).24
Γύρισαν την επόμενη μέρα, φέρνοντας τριακόσια μονόξυλα σκάφη, με τρεις άνδρες στο καθένα, από τούς οποίους οι δύο αποβιβάζονταν κι έμπαιναν στη γραμμή, ενώ ο τρίτος παρέμενε στο σκάφος (5.4.11).25
Όλα αυτά έγιναν κατά τις δύο ημέρες τής παραμονής των Μυρίων στα ανατολικά σύνορα των Ανατολικών Μοσσυνοίκων. Η απόσταση ανάμεσα στα σύνορα αυτά και τα δυτικά σύνορα των Ανατολικών Μοσσυνοίκων (δηλαδή τα ανατολικά σύνορα των Δυτικών Μοσσυνοίκων) διανύθηκε τέσσερις φορές μέσα σε δύο ημέρες: Πρώτον, από τον Τιμησίθεο προς τούς Δυτικούς Μοσσυνοίκους. Δεύτερον, από τον Τιμησίθεο και τούς αρχηγούς των Δυτικών Μοσσυνοίκων προς τούς Έλληνες. Τρίτον, από τούς αρχηγούς των Δυτικών Μοσσυνοίκων προς τη χώρα τους. Και τέταρτον από τούς άνδρες των Δυτικών Μοσσυνοίκων προς τούς Έλληνες. Προφανώς η απόσταση αυτή διανύθηκε και τις τέσσερις φορές από τη θάλασσα, όχι μόνο επειδή ο στρατός των Δυτικών Μοσσυνοίκων ήρθε τελικά στους Έλληνες με τριακόσια μονόξυλα, αλλά και επειδή, όπως έχει ήδη αναφέρει ο Ξενοφών, οι Ανατολικοί Μοσσύνοικοι απαγόρευαν τη διέλευση από τη χώρα τους.
Τι απόσταση ήταν άραγε δυνατό να διανυθεί από τη θάλασσα στη διάρκεια μισής το πολύ ημέρας την εποχή τού Ξενοφώντος;
Οι τρεις πρώτες από τις τέσσερις παραπάνω θαλάσσιες διανύσεις έγιναν προφανώς με σκάφος των Τραπεζουντίων. Διαβάζουμε πιο κάτω στον Ξενοφώντα, ότι το θαλάσσιο ταξίδι από τα Κοτύωρα στην Αρμένη τής Σινώπης κράτησε με ευνοϊκό άνεμο ένα περίπου εικοσιτετράωρο:
Έπλευσαν ημέρα και νύχτα με ευνοϊκό άνεμο, έχοντας στα αριστερά τους την Παφλαγονία (6.1.14). Την επόμενη μέρα έφτασαν στη Σινώπη και αγκυροβόλησαν στον όρμο τής Αρμένης (6.1.15).26
Διαβάζουμε επίσης ότι το θαλάσσιο ταξίδι από την Αρμένη τής Σινώπης στην Ηράκλεια Ποντική κράτησε τριανταέξι περίπου ώρες:
Την επόμενη μέρα σήκωσαν άγκυρες και σάλπαραν [από την Αρμένη] με ευνοϊκό άνεμο, πλέοντας για δυο ημέρες κατά μήκος τής ακτής και έφτασαν στην Ηράκλεια, ελληνική πόλη και αποικία των Μεγαρέων στη χώρα των Μαριανδυνών (6.2.1).27
Η πεζή απόσταση γιαλό-γιαλό από το Ορντού (Κοτύωρα) στη Σινώπη είναι 316 χλμ και η διάνυσή της σε 24 ώρες συνεπάγεται μέση ωριαία διάνυση 13,2 χλμ. Επίσης η αντίστοιχη απόσταση από τη Σινώπη στο Καραντενίζ Ερεγλί (Ηράκλεια) είναι 438 χλμ και η διάνυσή της σε 36 ώρες συνεπάγεται μέση ωριαία διάνυση 12,2 χλμ. Επομένως, με ταχύτητα πλεύσης 12-13 χλμ/ώρα μέσα σε μισή μέρα (8 ώρες) ήταν δυνατό να διανυθούν 100 περίπου χλμ. Κατά συνέπεια, αν Κερασούς τού Ξενοφώντος ήταν το Βακφίκεμπιρ και επομένως ανατολικό όριο των Μοσσυνοίκων προς Κόλχους ήταν ο ποταμός Αγασάρντερε (6 χλμ δυτικά τού Βακφίκεμπιρ), τότε το όριο μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών Μοσσυνοίκων, δηλαδή οι εκβολές τού ποταμού Χαρσίτ (Ντογανκέντ) απείχαν από τη θέση των Μυρίων 38 μόνο χλμ, ενώ οι κύριες πόλεις των Δυτικών Μοσσυνοίκων, αν βρίσκονταν κοντά στην Τιρέμπολου και τη Γκίρεσουν αντίστοιχα, απείχαν από την ίδια θέση 42 και 82 χλμ αντίστοιχα. Επομένως ακόμη και η πιο απομακρυσμένη (Γκίρεσουν) ήταν προσπελάσιμη με μισής ημέρας (8 ωρών) ταξίδι από τη θάλασσα.
Από τη χώρα των Δυτικών Μοσσυνοίκων στους Χάλυβες και τα Κοτύωρα
Οι Χάλυβες τού Ξενοφώντος καταλάμβαναν το δυτικό άκρο τής χώρας των Μοσσυνοίκων, των οποίων ήσαν υπήκοοι.28 Αν αυτοί καταλάμβαναν την περιοχή ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Ακ τσάι (μεταξύ Μπουλαντζάκ και Πιραρίζ) και Τουρνασουγιού, τότε η απόσταση την οποία κάλυψαν οι Μύριοι κατά την οκτώ ημερών πορεία τους μέσα στη χώρα των Μοσσυνοίκων29 εξαρτάται από τις θέσεις τής Κερασούντας τού Ξενοφώντος και τού ανατολικού ορίου των Μοσσυνοίκων. Στους σύγχρονους χάρτες, με την Κερασούντα στο Εϊνεσίλ ή στο Βακφίκεμπιρ ή στο Τσαρσίμπασι, η απόσταση από τις εκβολές τού Ακ τσάι είναι αντίστοιχα 81 χλμ (15 χλμ δυτικά τού Εϊνεσίλ), 104 χλμ (6 χλμ δυτικά τού Βακφίκεμπιρ) και 110 χλμ (10 χλμ δυτικά τού Τσαρσίμπασι).
Σε κάθε περίπτωση, η διάνυση 81, 104 ή 110 χλμ σε 8 ημέρες υποδεικνύει βραδεία προέλαση τής τάξης των 10-14 χλμ την ημέρα. Από τον Ξενοφώντα μαθαίνουμε ότι οι Μύριοι, αφού συμμάχησαν με τούς Δυτικούς Μοσσυνοίκους εναντίον των Ανατολικών (5.4.8), ανέβηκαν προς τη μητρόπολή τους, την οποία κατέλαβαν (5.4.26). Παρέδωσαν το οχυρό στους Δυτικούς Μοσσυνοίκους συμμάχους τους και συνέχισαν την πορεία τους, περνώντας και από άλλα οχυρά, που ανήκαν σε συμμάχους των εχθρών (5.4.30). Στους οδικούς χάρτες η απόσταση από τις εκβολές τού Χαρσίτ μέχρι τις εκβολές τού Μελέτ είναι 87 χλμ, 30 περίπου «βραχείς» παρασάγγες ή πορεία 6 ημερών (με 5 παρασάγγες την ημέρα). Ο Ξενοφών αναφέρει 8 ημέρες πορείας. Όμως από την περιγραφή τού Ξενοφώντος δεν κινήθηκαν παραλιακά. Η Μητρόπολη των Μοσσυνοίκων βρισκόταν στην ενδοχώρα, αφού περιλάμβανε και το ψηλότερο φρούριό τους (Ανάβ. 5.4.15). Οι πόλεις των Μοσσυνοίκων απείχαν μεταξύ τους πάνω-κάτω 80 στάδια η μια από την άλλη (15-16 χλμ) και η χώρα μάλιστα ήταν τόσο υπερυψωμένη και κοίλη από βαθιές χαράδρες, ώστε μπορούσαν φωνάζοντας να ακούγονται από τη μια πόλη στην άλλη (5.4.31). Τα χωριά δηλαδή βρίσκονταν απέναντι στις ψηλές ρεματιές, αλλά ο δρόμος που τα συνέδεε εκτεινόταν φυσικά μέχρι το σημείο όπου έσβηνε η ρεματιά. Αυτό είναι το τοπίο και σήμερα πίσω από την Τιρέμπολου και τη Γκίρεσουν.
Για τη Μητρόπολη των Μοσσυνοίκων δεν υπάρχει κανένα στοιχείο και μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Με την Κερασούντα τού Ξενοφώντος στο Εϊνεσίλ και το ανατολικό όριο των Μοσσυνοίκων στον Γκιόρελε Ντερέ, η Μητρόπολη θα μπορούσε να βρίσκεται στο ψηλότερο από τα μεταγενέστερα τρία κάστρα τής Τιρέμπολου (Τρίπολης).
Αφού πορεύτηκαν στη χώρα των Μοσσυνοίκων 8 ημέρες, οι Μύριοι έφτασαν στους Χάλυβες που ήσαν υπήκοοι των Μοσσυνοίκων (5.5.1). Επομένως οι Χάλυβες που είδε ο Ξενοφών βρίσκονταν ανατολικά τού Μελάνθιου (Μελέτ) ποταμού, στη χώρα των Μοσσυνοίκων, αφού στη δυτική του όχθη άρχιζε η χώρα των Τιβαρηνών. Πολλούς αιώνες αργότερα ο Χάμιλτον είδε πιο δυτικά ανθρώπους που εξόρυσσαν και καμίνευαν το σίδερο, στην περιοχή τού κάστρου τής Οινόης (Ούνιε), δυτικά των Κοτυώρων (Ορντού) και τού Ιασωνίου ακρωτηρίου (Γιάσον Μπουρνού).30 Ενδεχομένως υπήρχαν και στην αρχαιότητα Χάλυβες μέχρι εκεί, όπως γράφει και ο Απολλώνιος:31
Εδώ, στην πεδιάδα τού Δοίαντος και κοντά σε αυτήν,
βρίσκονται οι τρεις πόλεις των Αμαζόνων,
ενώ μετά από αυτές υπάρχουν οι Χάλυβες,
οι πιο εξαθλιωμένοι άνθρωποι,
που κατέχουν τραχύ έδαφος και άγονη γη
και ασχολούνται με τη σιδηρουργία.
Κοντά σε αυτούς κατοικούν οι Τιβαρηνοί,
πλούσιοι σε πρόβατα,
πέρα από το ακρωτήριο Γενέτες τού Ευξείνου Δία.32
Όμως ο Ξενοφών δεν πρέπει να είδε Χάλυβες δυτικά των Κοτυώρων, γιατί από τα Κοτύωρα μέχρι την Ηράκλεια Ποντική, με ενδιάμεση στάση στην Αρμένη τής Σινώπης, οι Μύριοι ταξίδεψαν με πλοία.
Με την άφιξη στα Κοτύωρα ο Ξενοφών σταματά την καταγραφή αποστάσεων σε παρασάγγες. Στα Κοτύωρα κατά τον Ξενοφώντα τελειώνει η Κάθοδος των Μυρίων.33
| <-9. Από τον Άρπασο στο όρος Θήχης και την Τραπεζούντα | 11. Έλεγχος των αποστάσεων επί τού χάρτη-> |