| <-10. Από την Τραπεζούντα στην Κερασούντα και τα Κοτύωρα | 12. Συμπέρασμα-> |
Στο Κεφάλαιο 4, παίρνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με τον Διόδωρο (14.29.3) οι Μύριοι βάδισαν από την πόλη Γυμνιάς (στη χώρα των Σκυθηνών) μέχρι το όρος Θήχης (από τα ύψη τού οποίου είδαν τη θάλασσα) για δεκαπέντε ημέρες και όχι πέντε, όπως αναφέρει ο Ξενοφών (4.7.20-21), προτείναμε διαδρομή για τα τελευταία στάδια τής Καθόδου τους. Η διαδρομή αυτή προσδιορίστηκε γραφικά λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Ξενοφών εκφράζει τις διανυθείσες αποστάσεις σε πολλαπλάσια των 5 παρασαγγών. Ορίσαμε λοιπόν κατ’ αρχάς τον παρασάγγη ως ίσο με 6 περίπου χλμ. Ορίσαμε δηλαδή τη μέση ημερήσια διάνυση τού Ξενοφώντος, τούς 5 παρασάγγες, ως ίση με 30 περίπου χλμ.
Στο Κεφάλαιο 5, συμπληρώνοντας τις λεπτομέρειες τού Ξενοφώντος με τις πληροφορίες που παρέχονται από τον Διόδωρο, καταλήξαμε σε υπόδειγμα σχετικής χρονολόγησης για την Κύρου Ανάβαση. Το υπόδειγμα αυτό κλείνει τα κενά στην αφήγηση τού Ξενοφώντος, καθώς φέρνει σε συμφωνία τις αναλυτικές με τις αθροιστικές πληροφορίες χρόνου που παρέχονται σε διάφορα σημεία τού βιβλίου του. Από την άποψη των αποστάσεων (σε παρασάγγες) το υπόδειγμα αυτό εισηγείται μια μόνο διαφοροποίηση από την αφήγηση τού Ξενοφώντος: προϋποθέτει 50 επιπλέον παρασάγγες (πορεία 10 επιπλέον ημερών) στη διαδρομή Γυμνιάς-όρος Θήχης. Οι επιπλέον παρασάγγες αφαιρέθηκαν από αυξημένο αριθμό παρασαγγών σε άλλο τμήμα τής διαδρομής, το οποίο δεν είναι σαφές στην αφήγησή του. Θεωρήσαμε λοιπόν 2 ημέρες πορείας και 6 ημέρες στάθμευσης στη χώρα των Μοσσυνοίκων αντί για τις 8 ημέρες πορείας τού Ξενοφώντος.
Στο Κεφάλαιο 6 δείξαμε ότι οι 10 επιπλέον ημέρες πορείας τού Διόδωρου φέρνουν επίσης σε συμφωνία τις αναλυτικές με τις αθροιστικές πληροφορίες διανύσεων (σε παρασάγγες) στην Κύρου Ανάβαση, με μια λογική προϋπόθεση: ότι στα τμήματα τής Καθόδου των Μυρίων όπου ο Ξενοφών αναφέρει αριθμό ημερών πορείας χωρίς να αναφέρει αριθμό παρασαγγών, οι παρασάγγες που λείπουν σε καθένα από αυτά τα τμήματα ισούνται με τον αριθμό των ημερών πορείας πολλαπλασιαζόμενο επί τη μέση ημερήσια πορεία στην Κύρου Ανάβαση (5 παρασάγγες). Δείξαμε επίσης ότι οι αναλυτικές πληροφορίες συμφωνούν με τις αθροιστικές, ακόμη κι αν δεν υιοθετηθεί η πιο πάνω τροποποίηση στη χώρα των Μοσσυνοίκων, εφόσον δεχτούμε ότι η επτά ημερών πορεία δίπλα στον Αράξη έχει σκοπίμως αναφερθεί δύο φορές.
Στο Κεφάλαιο 7 δείξαμε ότι ο παρασάγγης εκφράζει τη διάνυση 30 σταδίων όπως αναφέρουν οι Ηρόδοτος και Ξενοφών, αλλά αυτό συμβαίνει σε κύριες οδούς, εκεί όπου το επιτρέπουν οι εδαφικές και κλιματικές συνθήκες. Ουσιαστικά ο παρασάγγης δεν ήταν μέτρο μήκους. Ο αριθμός παρασαγγών μιας απόστασης υποδείκνυε τον αριθμό των ωρών που απαιτούνταν για τη διάνυσή της. Σε ταξίδια κατά μήκος κυρίων οδών ο παρασάγγης, δηλαδή η μέση ωριαία διάνυση, ήταν όντως 30 στάδια. Σε άλλες περιπτώσεις ήταν πολύ μειωμένη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ξενοφών χρησιμοποιεί στην Κύρου Ανάβαση τόσο τον «κανονικό» παρασάγγη (30 στάδια ή 5,768 χλμ) σε κύριες οδούς, όσο και βραχύτερους παρασάγγες (τής τάξης των 3 περίπου χλμ), όταν περιγράφει πορείες σε δύσκολες διαδρομές ή με κακές καιρικές συνθήκες.
Στο κεφάλαιο 8 δείξαμε ότι δεν υπάρχει καμία τεκμηρίωση τής γενικευμένης παραδοχής ότι Ευφράτης τού Ξενοφώντος στην Κάθοδο των Μυρίων ήταν ο Μουράτ (τώρα πια Ανατολικός Ευφράτης) και όχι ο Φρατ/Καρασού (ο Ευφράτης τής αρχαιότητας, τώρα πια Δυτικός Ευφράτης). Οι Μύριοι τού Ξενοφώντος δεν πέρασαν κοντά από τις πηγές τού Μουράτ στη νοτιοανατολική άκρη τής σημερινής Τουρκίας. Κατευθύνονταν προς βορρά, στον Εύξεινο Πόντο. Πέρασαν λοιπόν κοντά από τις πηγές τού Φρατ/Καρασού στην περιοχή τού Ερζερούμ, οι οποίες βρίσκονταν στον δρόμο τους προς τη θάλασσα. Η προς ανατολάς πορεία που ακολούθησαν στη συνέχεια δεν θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι εξέλαβαν ως Ευφράτη τον ποταμό που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αρσανίας. Οι Μύριοι βρήκαν κλεισμένο από τα χιόνια τον δρόμο των καραβανιών, που οδηγούσε από Ερζερούμ/Άσκαλε μέσω οροσειράς Κοπ και Μπαϊμπούρτ προς την Τραπεζούντα. Επέλεξαν λοιπόν να κινηθούν προς την ανατολή μετά την απόδραση τού οδηγού, επειδή θεώρησαν ότι ο ποταμός Φάσις (δηλαδή ο Αράξης), τον οποίο είχαν μόλις συναντήσει, ήταν ο Φάσις τής Κολχίδας και ότι ακολουθώντας τον θα έφταναν στις εκβολές του στον Εύξεινο Πόντο.
Στο κεφάλαιο 9 περιγράψαμε τη διαδρομή των Μυρίων από την πόλη Γυμνιάς (Γκυουμρί Αρμενίας) μέχρι την Τραπεζούντα. Δείξαμε ότι το όρος Θήχης πρέπει να είναι το πλησιέστερο στη διαδρομή τους βουνό, μπαίνοντας στην πεδιάδα τής Μπαϊμπούρτ είτε από τα ανατολικά (μέσω κοιλάδας Τσορούχ και Ισπίρ) είτε από τα νοτιοανατολικά (μέσω Ερζερούμ και περάσματος Κοπ). Προτείναμε ότι όρος Θήχης είναι το σημερινό Κεμέρ Νταγ βόρεια τού Αϊντίντεπε (Χαρτ). Δείξαμε ότι η πορεία 15 ημερών τού Διόδωρου από το Γκυουμρί (Γυμνιάς) μέχρι το Αϊντίντεπε και το Κεμέρ Νταγ (όρος Θήχης) είναι εφικτή μέσω τριών τουλάχιστον διαδρομών. Συνδυάσαμε την πρότασή μας για το όρος Θήχης και με τα γεγονότα που ακολούθησαν την κάθοδο από αυτό. Προτείναμε ότι οι Μύριοι συνάντησαν τούς Μάκρωνες κοντά στη συμβολή των ποταμών Τσορούχ και Σορκουνλού δυτικά τού Αϊντίντεπε και ότι από εκεί πορεύτηκαν μαζί τους μέχρι τα σύνορα τής χώρας των Κόλχων, που δεν θα μπορούσαν να είναι άλλα από τα βουνά που χωρίζουν τα υψίπεδα τής Μπαϊμπούρτ και τής Γκουμούσχανε από την ενδοχώρα τής παραθαλάσσιας ζώνης. Δείξαμε ότι ο δρόμος των καραβανιών δεν περνούσε από τη Γκουμούσχανε. Ακολουθούσε συντομότερη διαδρομή.
Τέλος στο κεφάλαιο 10 εξετάσαμε το τελευταίο σκέλος τής Καθόδου των Μυρίων από την Τραπεζούντα στα Κοτύωρα. Δείξαμε ότι η Κερασούς τού Ξενοφώντος (και τού Ανώνυμου γεωγράφου τής αρχαιότητας) δεν ήταν η σημερινή Γκίρεσουν (Κερασούς των Ποντίων και Φαρνακία τής αρχαιότητας), αλλά μια εξαφανισμένη πια πόλη πολύ πιο ανατολικά, στην περιοχή μεταξύ Εϊνεσίλ και Τσαρσίμπασι. Η χώρα των Μοσσυνοίκων εκτεινόταν από εκεί μέχρι τον Μελέτ (Μελάνθιο) ποταμό, ενώ ακολουθούσε η χώρα των Τιβαρηνών στην οποία ήταν χτισμένη η ελληνική πόλη Κοτύωρα, στη θέση τού σημερινού Ορντού.
Σε αυτό το κεφάλαιο εξετάζουμε την τελευταία διάσταση τού γρίφου τού Ξενοφώντος. Επιχειρούμε δηλαδή να επαληθεύσουμε επί των συγχρόνων χαρτών τις αποστάσεις (αναλυτικές και αθροιστικές) που αναφέρει ο Ξενοφών σε παρασάγγες. Ελέγχουμε την υπόθεση ότι οι συνολικές αποστάσεις που διανύθηκαν στην Κύρου Ανάβαση, καθώς και οι επιμέρους αποστάσεις από τις οποίες αυτές προέρχονται, αντιστοιχούν επί τού χάρτη σε πραγματικές χιλιομετρικές αποστάσεις, που εκφράζονται από τον Ξενοφώντα σε παρασάγγες σύμφωνα πάντοτε με τον ίδιο κανόνα: επί κυρίων οδών αναφέρονται σε «κανονικούς» παρασάγγες (καθένας των 30 σταδίων), ενώ έξω από κύριες οδούς αναφέρονται σε «βραχείς» παρασάγγες (καθένας περίπου το μισό τού «κανονικού» παρασάγγη).
Επαναλαμβάνουμε ότι αυτός ο «διπλός» ορισμός έχει προσφερθεί εδώ και πολύ καιρό:
«Οι ταξιδιώτες γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο περσικός φάρσαχ ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με τη φύση τής χώρας, καθώς και ανάλογα με τούς συνήθεις τρόπους μεταφοράς που υιοθετούνται από τούς κατοίκους της. Στις πεδιάδες τού Χορασάν και τής κεντρικής Περσίας, όπου τα καραβάνια χρησιμοποιούν κυρίως μουλάρια και άλογα, ο παρασάγγης (φάρσαχ) ισούται με τέσσερα περίπου μίλια, ενώ στις ορεινές περιοχές τής Δυτικής Περσίας, όπου οι δρόμοι είναι δύσκολοι και απότομοι, καθώς και στη Μεσοποταμία και την Αραβία, όπου οι καμήλες αποτελούν συνήθως τα υποζύγια, ο παρασάγγης σπάνια φτάνει στα τρία μίλια. Ο παρασάγγης (φάρσαχ) και η ώρα χρησιμοποιούνται σχεδόν πάντοτε για να εκφράσουν την ίδια απόσταση. Το γεγονός ότι ο Ξενοφών υπολόγιζε με βάση τον κοινό τρόπο υπολογισμού τής χώρας είναι εμφανές, επειδή χρησιμοποιεί σχεδόν πάντοτε τον περσικό «παρασάγγη» αντί για το ελληνικό στάδιο. Και το γεγονός ότι ο παρασάγγης ήταν το ίδιο με τη σύγχρονη ώρα το βρίσκουμε από την απόσταση ανάμεσα στη Λάρισα (Νιμρούντ) και τα Μέσπιλα (Κογιουντζίκ, Νινευή), η οποία παρέχεται ως έξι παρασάγγες, που αντιστοιχούν ακριβώς στον αριθμό ωρών, τον οποίο εκτιμούν τόσο οι τωρινοί κάτοικοι τής χώρας για την απόσταση αυτή, όσο και οι αρχές των τουρκικών σταθμών αλλαγής αλόγων για την ίδια διαδρομή».1
Όμως, προσπερνώντας αυτόν τον «διπλό» ορισμό, οι σχολιαστές τής Κύρου Ανάβασης έχουν καταβάλει μεγάλη προσπάθεια επιχειρώντας να αποδώσουν διαφορετικά νοήματα στη χρήση τού παρασάγγη από τον Ξενοφώντα. Οι απόψεις τους ενισχύονται από προτάσεις που συνεπάγονται πολύ βραχύτερες διαδρομές για την Κάθοδο των Μυρίων.2 Συνήθως οι σύγχρονοι σχολιαστές προτιμούν αυτές τις βραχύτερες διαδρομές3 και, ως εκ τούτου, υποχρεώνονται να αποδώσουν στον Ξενοφώντα τις προκύπτουσες αδυναμίες στην έννοια τού παρασάγγη.
Παρουσίαση τής πληροφορίας
Για τούς σκοπούς τού παρόντος κεφαλαίου, η διαδρομή τής Κύρου Ανάβασης και τής Καθόδου των Μυρίων διαιρείται στα εξής δέκα σκέλη:
Κύρου Ανάβαση:
1. Από την Έφεσο και τις Σάρδεις στη Μυρίανδο.
2. Από τη Μυρίανδο στον ποταμό Χαμπούρ.
3. Από τον ποταμό Χαμπούρ στα Κούναξα και τη μάχη.
Κάθοδος των Μυρίων:
4. Από τα Κούναξα στον ποταμό Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ).
5. Από τον Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ) στον Κεντρίτη (Μποτάν) ποταμό.
6. Από τον Κεντρίτη (Μποτάν) ποταμό στα αρμενικά χωριά με τα υπόγεια σπίτια.
7. Από τα αρμενικά χωριά με τα υπόγεια σπίτια στην πόλη Γυμνιάς.
8. Από την πόλη Γυμνιάς στο όρος Θήχης.
9. Από το όρος Θήχης στην Τραπεζούντα.
10. Από την Τραπεζούντα στην Κερασούντα και τα Κοτύωρα.
Για τα σκέλη 1 έως 5, που μέχρι τώρα δεν εξετάστηκαν αναλυτικά, θα δώσουμε κάποιες πρόσθετες πληροφορίες. Στα σκέλη 6 έως 10 θα περιοριστούμε σε σύνοψη, παρέχοντας επίσης εξηγήσεις για την τελική υιοθέτηση συγκεκριμένης διαδρομής σε τμήματα που είχαν αφεθεί με εναλλακτικές στα προηγούμενα κεφάλαια.
Για καθένα από τα δέκα σκέλη παρέχεται πίνακας. Χάρτης στο πάνω μέρος κάθε πίνακα εμφανίζει τη διαδρομή, την αντίστοιχη ημέρα τής εκστρατείας σε κάθε τμήμα και τις ημέρες στάθμευσης σε κάθε τόπο. Κάτω από τον χάρτη, ο πίνακας αποτελείται από τρία μέρη. Αριστερά παρέχονται πληροφορίες από την Κύρου Ανάβαση τού Ξενοφώντος (αρχαία τοπωνύμια, διανυθείσες αποστάσεις σε παρασάγγες, ημέρες πορείας και στάθμευσης). Στη μέση παρέχονται χρονολογικές πληροφορίες (αύξων αριθμός ημέρας/ημερών σε κάθε τμήμα και υιοθετούμενες ημερομηνίες των γεγονότων). Δεξιά ο πίνακας περιλαμβάνει πληροφορίες από τούς σύγχρονους οδικούς χάρτες (σύγχρονα ονόματα των αρχαίων τοπωνυμίων, χιλιομετρικές αποστάσεις μεταξύ τους και μετατροπή αυτών των χιλιομετρικών αποστάσεων σε «κανονικούς» παρασάγγες, καθένας των 30 σταδίων). Οι Πίνακες 11.1 έως 11.10 αυτού τού κεφαλαίου πρέπει να γίνονται αντιληπτοί ως ένας πίνακας και ένας χάρτης, χωρισμένος σε δέκα κομμάτια για λόγους παρουσίασης και συζήτησης. Αθροιστικοί παρασάγγες, ημέρες πορείας και ημέρες στάθμευσης, καθώς και αθροιστικά χιλιόμετρα τής πραγματικής απόστασης και χιλιόμετρα που έχουν μετατραπεί σε «κανονικούς» παρασάγγες, μεταφέρονται διαδοχικά από πίνακα σε πίνακα και συνοψίζονται στον Πίνακα 11.11, μετά το τέλος τής παρουσίασης των δέκα σκελών.
Παραδοχές
Όπως εκείνα που προηγήθηκαν, το κεφάλαιο αυτό βασίζεται επίσης στις παρακάτω παραδοχές, οι οποίες, εκτός από την πρώτη, δεν έχουν τύχει μέχρι τώρα ευρείας αποδοχής:
Πρώτον, υπάρχουν σκόπιμες παραλείψεις και «λάθη» στην Κύρου Ανάβαση τού Ξενοφώντος. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι σχολιαστές συμφωνούν ότι ο Ξενοφών προσπάθησε να συγκαλύψει γεγονότα.4 Η εσφαλμένη αναγνώριση τού Αράξη (Φάσι) και η πορεία προς τα ανατολικά ενδεχομένως οδήγησαν σε βαριές απώλειες.5 Ο Ξενοφών παραλείπει σημαντικά γεγονότα και ανθρώπους, πιθανώς με σκοπό να γράψει ένα είδος «παραδειγματικής» ιστορίας.6 Ο Ξενοφών προωθούσε πανελλήνια εκστρατεία.7 Η επιτυχία των Μυρίων παρουσιάστηκε εν μέρει για να υποδείξει τη βέβαιη κατάκτηση τής Περσίας από κάποια μελλοντική εκστρατεία.8 Βόρεια τής Αρμενίας, οι Μύριοι πίστεψαν λανθασμένα ότι είχαν βρει τον μυθικό ποταμό Φάσι τής Κολχίδας.9 Έτσι ο Ξενοφών, όταν έγραφε την ιστορία των γεγονότων, αποφάσισε να παραλείψει αυτό το σκέλος τής Καθόδου.10
Δεύτερον, αυτές οι σκόπιμες παραλείψεις και «λάθη» πρέπει να ελεγχθούν με βάση τις πληροφορίες που παρέχει ο Διόδωρος. Όμως, παρά το γεγονός ότι οι σχολιαστές συμφωνούν γενικά ότι υπάρχουν σκόπιμες παραλείψεις και «λάθη», δεν συμφωνούν ότι πρέπει να ληφθεί υπόψη ο Διόδωρος. Υπάρχουν επιχειρήματα ότι η πορεία δεκαπέντε ημερών από την πόλη Γυμνιάς στο όρος Θήχης είναι λανθασμένη.11 Ή ότι «συνολικά, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ότι πρέπει να δείξουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην περιγραφή τού Ξενοφώντος».12 Κι αυτά τα επιχειρήματα αποτελούν εξαιρέσεις. Ο κανόνας είναι ότι αγνοείται ο Διόδωρος.13 Ίσως το πρόβλημα ξεκινά με τον Ρένελ, ο οποίος αναφέρει τον Διόδωρο είκοσι φορές, σημειώνει διαφορές στις δύο αφηγήσεις, αλλά δεν σχολιάζει τις δύο κρίσιμες: τις 10 επιπλέον ημέρες πορείας και τις 19 επιπλέον ημέρες στάθμευσης. Η μόνη δυνατή εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι ο Ρένελ διάβαζε τον Διόδωρο από αγγλική μετάφραση, τής οποίας μια σελίδα έλειπε ή ήταν κατεστραμμένη.14
Τρίτον, οι τρεις παράγραφοι τής Κύρου Ανάβασης που παρέχουν αθροιστικές πληροφορίες απόστασης και χρόνου, προσφέρουν ενδείξεις. Συνήθως οι παράγραφοι 2.2.6, 5.5.4 και 7.8.26 θεωρούνται παρεμβολές.15 Έχουμε όμως δείξει ότι τα σύνολα σε αυτές τις παραγράφους αποτελούν αθροίσματα των αναλυτικών στοιχείων τού Ξενοφώντος και τού πρόσθετου χρόνου που παρέχεται από τον Διόδωρο (14.29.1-3).
Τέταρτον, οι ποταμοί που αναφέρονται στην Κύρου Ανάβαση είναι αυτοί που φέρουν τα ονόματα, με τα οποία είναι συνεχώς γνωστοί οι ίδιοι ποταμοί στη διάρκεια των αιώνων. Αυτός ο κανόνας ισχύει και για τον Ευφράτη τού Ξενοφώντος στην Κάθοδο των Μυρίων (Ανάβ. 4.5.2-3), παρά το γεγονός ότι, χωρίς αιτιολόγηση, το όνομα «Ευφράτης» δόθηκε αυθαίρετα από τούς Γάλλους χαρτογράφους τού 18ου αιώνα όχι μόνο στον ποταμό Φρατ (Καρασού) αλλά και στον Αρσανία (Μουράτ). Την αυθαίρετη αυτή μετονομασία ακολούθησαν έκτοτε όλοι οι σχολιαστές.
Πέμπτον, οι λαοί που αναφέρονται από τον Ξενοφώντα τοποθετούνται επί τού χάρτη σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ιστορικές και αρχαιολογικές πληροφορίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη διαμάχη που σχετίζεται με την περιοχή διαμονής των Χαλύβων τού Ξενοφώντος στο τέταρτο βιβλίο (4.7.15-17) και των Σκυθηνών (4.7.18-19). Σύμφωνα με την προτεινόμενη λύση και σε αντίθεση με τις επικρατούσες απόψεις, οι Σκυθηνοί τού Ξενοφώντος δεν ήσαν ένας υποτιθέμενος λαός στα νότια τής Τραπεζούντας. Ήσαν οι Σκύθες τής Υπερκαυκασίας. Επίσης, οι Χάλυβες στα ανατολικά τού όρους Θήχης (4.7.15-17) δεν είχαν καμία σχέση με τούς Χάλυβες μεταξύ Κερασούντας και Κοτυώρων (5.5.1). Ήσαν οι Χάλδιοι, τα απομεινάρια των Ουραρτού.
Έκτον, οι λαοί που προστίθενται, απουσιάζουν ή γράφονται λάθος στον κατάλογο μιας από τις καταληκτικές παραγράφους τής Κύρου Ανάβασης, προσφέρουν ενδείξεις. Συνήθως η παράγραφος 7.8.25 στην Κύρου Ανάβαση θεωρείται επίσης παρεμβολή. Περιγράφοντας τα έθνη που συνάντησαν σε εδάφη που διέσχισαν οι Μύριοι, καταγράφονται λαοί όπως οι Εσπερίτες και οι Χαλδαίοι, αλλά στο κείμενο που προηγήθηκε δεν αναφέρεται διέλευση από τα εδάφη τους. Επίσης, οι Σκυθηνοί είτε δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν τον κατάλογο, είτε έχουν μεταμφιεστεί κάτω από το όνομα των κατά τα άλλα άγνωστων Κοίτων, όνομα που μοιάζει με εκείνο των Σκυτίνων τού Διόδωρου (14.29.2). Έχουμε όμως προτείνει ότι μόνο ο ίδιος ο Ξενοφών θα μπορούσε να προβεί σε αυτές τις προσθήκες, παραλείψεις και αλλαγές στο κείμενο τής Κύρου Ανάβασης. Αν ισχύει η πρώτη μας παραδοχή (σκόπιμες παραλείψεις και «λάθη»), τότε είχε βάσιμους λόγους να το κάνει.
Έβδομον, σε τμήματα τής Καθόδου στα οποία ο Ξενοφών αναφέρει ημέρες πορείας, αλλά δεν αναφέρει παρασάγγες, οι παρασάγγες αυτοί αποτελούν το γινόμενο των ημερών πορείας πολλαπλασιασμένων επί τη μέση ημερήσια πορεία στην Κύρου Ανάβαση (5 παρασάγγες).16
Όγδοον, λαμβάνεται υπόψη ο πρόσθετος χρόνος που παρέχεται από τον Διόδωρο (14.29.1-3), δηλαδή 10 επιπλέον ημέρες πορείας μεταξύ πόλης Γυμνιάς και όρους Θήχης, καθώς και 19 επιπλέον ημέρες στάθμευσης στα εδάφη των Φασιανών και των Ταόχων.
Ένατον, δεν λαμβάνεται υπόψη η κατά Ξενοφώντα επτά ημερών πορεία δίπλα στον ποταμό Αράξη (4.6.4), επειδή θεωρείται ότι η πορεία αυτή σκόπιμα αναφέρεται δύο φορές, πρώτα ως πορεία δίπλα στον Αράξη (4.6.4) και στη συνέχεια ως πορεία στη χώρα των Χαλδίων (4.7.15-18). Πέρα από την υιοθέτηση τού πρόσθετου χρόνου τού Διόδωρου (14.29.1-3), αυτή είναι η μόνη περίπτωση στην προτεινόμενη λύση που δεν ακολουθούμε τον Ξενοφώντα. Όμως, αν ο Ξενοφών είχε αποκρύψει την πρόσθετη πορεία προς την πόλη Γυμνιάς, αναφέροντας 5 ημέρες πορείας (αντί για τις 15 ημέρες τού Διόδωρου), τότε θα έπρεπε να προσθέσει κάπου αλλού την κρυμμένη πορεία, προκειμένου να προσφέρει σωστά αθροιστικά στοιχεία. Σημειώστε επίσης ότι ο Λέντλε προτείνει ότι το κείμενο τού Ξενοφώντος εδώ (Ανάβ. 4.6.4) είναι κατεστραμμένο και υπολογίζει με διαδρομή 4 αντί για 7 ημέρες πορείας κατά μήκος τού Αράξη (από ανατολικά προς τα δυτικά).17
Πρώτο σκέλος: Από την Έφεσο και τις Σάρδεις στη Μυρίανδο
Ο Ξενοφών μετρά τις ημέρες και τις αποστάσεις με αφετηρία το λιμάνι τής Εφέσου, στο οποίο είχε φτάσει ύστερα από το θαλάσσιο ταξίδι του από τον Πειραιά. Όπως αναφέραμε στο κεφάλαιο 5, παρέχει έμμεσα τόσο την απόσταση (18 παρασάγγες) όσο και τη διάρκεια (7 ημέρες) τού χερσαίου ταξιδιού του από την Έφεσο στις Σάρδεις. Έχουμε επίσης αναφέρει ότι η απόσταση των 18 παρασαγγών επιβεβαιώνεται από τον Ηρόδοτο.18
Η περσική βασιλική οδός από την Έφεσο προς τις Σάρδεις περνούσε από την κοιλάδα τού ποταμού Καΰστρου (σήμερα Κιουτσούκ Μεντερές) προς την Ύπαιπα μέσω Θείρων (Τίρε) και Οδεμησίου (Οντεμίς) και στη συνέχεια πάνω από το όρος Τμώλος (σήμερα Μποζντάγ) προς τις Σάρδεις.19 Το μήκος της έχει υπολογιστεί σε 105 περίπου χλμ20 και αντιστοιχεί σε 18,2 παρασάγγες (των 5,768 χλμ, 30 ολυμπιακών σταδίων). Έχουμε προτείνει ότι τριάντα ημέρες ύστερα από την άφιξη τού Ξενοφώντος στην Έφεσο, η εκστρατεία αναχώρησε από τις Σάρδεις στις 20 Μαΐου 401 π.Χ.21 Στον χάρτη τού Πίνακα 11.1, για να είμαστε σύμφωνοι με τον Ηρόδοτο, απεικονίζουμε 4 ημέρες παραμονής στην Έφεσο μετά το θαλάσσιο ταξίδι και 3 ημέρες πορείας από εκεί στις Σάρδεις (Ηρόδ. 5.54). Ακολουθώντας αυστηρά την Κύρου Ανάβαση (2.2.6), δεν υπήρχαν ημέρες παραμονής στην Έφεσο. Υπήρχαν 7 ημέρες πορείας από την Έφεσο στις Σάρδεις.
Ο στρατός πορεύτηκε από τις Σάρδεις στις Κολοσσές (σήμερα Χόναζ),22 στις Κελαινές (Ντινάρ),23 στους Πέλτες (Ισικλί),24 στην Κεράμων Αγορά (κοντά στο Αχάτ),25 στο Καΰστρου Πεδίον (Τσάι),26 το Θύμβριον (Ακσεχίρ),27 το Τυριαίον (Ουλγκούν)28 και το Ικόνιο (Κόνυα). Από το Ικόνιο βάδισαν μέσω Λυκαονίας και Καππαδοκίας προς τα Τύανα (Κεμερχισάρ)29 με πορεία 55 παρασαγγών. Εδώ η συντομότερη διαδρομή (μέσω Καραπουνάρ και Ερεγλί) έχει μήκος 219 χλμ και δεν αντιστοιχεί με τον ορισμό τού παρασάγγη.30 Έχει όμως προταθεί31 ο δρόμος που περνά από τη Δέρβη, τα Λάρανδα και τα Κύβιστρα.32
Από αυτόν τον δρόμο (Κόνυα-Καραμάν-Ερεγλί-Κεμερχισάρ) η απόσταση είναι 268 χλμ. Επίσης η διαδρομή αυτή ικανοποιεί την αναφορά τού Ξενοφώντος ότι ύστερα από τούς 30 παρασάγγες στη Λυκαονία, ο Κύρος έστειλε την Κιλίκια βασίλισσα Επύαξα πίσω στη χώρα της από τον συντομότερο δρόμο (Ανάβ. 1.2.20). Από τα Τύανα έφτασαν στην Ταρσό,33 στην Ισσό,34 ενώ, αφού διέσχισαν τις Πύλες Κιλικίας-Συρίας, έφτασαν στη Μυρίανδο.35
|
Πίνακας 11.1: Κύρου Ανάβαση: Έφεσος-Σάρδεις-Μυρίανδος |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Έφεσος |
0 |
20 Απρ 401 |
Έφες |
|||||
|
Σάρδεις |
18 |
7 |
23 |
1-30 |
27 Απρ-20 Μαϊ |
105,0 |
18,2 |
Σαρτ |
|
Έφεσος-Σάρδεις |
18 |
7 |
23 |
105,0 |
18,2 |
Έφες-Σαρτ |
||
|
Σάρδεις |
30 |
20 Μαϊ |
Σαρτ |
|||||
|
Μαίανδρος ποταμός |
22 |
3 |
31-33 |
23 Μαϊ |
| |
| |
Μεντερές ποταμός |
|
|
Κολοσσαί |
8 |
1 |
7 |
34-41 |
24-31 Μαϊ |
172,0 |
29,8 |
Χόναζ |
|
Κελαιναί |
20 |
3 |
30 |
42-74 |
3 Ιουν-3 Ιουλ |
94,6 |
16,4 |
Ντινάρ |
|
Πέλται |
10 |
2 |
3 |
75-79 |
5-8 Ιουλ |
45,7 |
7,9 |
Ισικλί |
|
Κεράμων Αγορά |
12 |
2 |
80-81 |
10 Ιουλ |
51,7 |
9,0 |
Κοντά στο Αχάτ |
|
|
Καΰστρου Πεδίον |
30 |
3 |
5 |
82-89 |
13-18 Ιουλ |
158,0 |
27,4 |
Τσάι |
|
Θύμβριον |
10 |
2 |
90-91 |
20 Ιουλ |
48,7 |
8,4 |
Ακσεχίρ |
|
|
Τυριαίον |
10 |
2 |
3 |
92-96 |
22-25 Ιουλ |
46,0 |
8,0 |
Ιλγκίν |
|
Ικόνιον |
20 |
3 |
3 |
97-102 |
28-31 Ιουλ |
90,4 |
15,7 |
Κόνυα |
|
Μέσω Λυκαονίας |
30 |
5 |
103-107 |
1-5 Αυγ |
| |
| |
|
|
|
Τύανα |
25 |
4 |
3 |
108-114 |
9-12 Αυγ |
258,0 |
44,7 |
Kεμερχισάρ |
|
Πέρασμα Κιλικίας |
2 |
115-116 |
13-14 Αυγ |
| |
| |
|
||
|
Ταρσός |
25 |
4 |
20 |
117-140 |
18 Αυγ-7 Σεπ |
139,0 |
24,1 |
Tαρσούς |
|
Ψάρος ποταμός |
10 |
2 |
141-142 |
9 Σεπ |
| |
| |
Σεϊχάν ποταμός |
|
|
Πύραμος ποταμός |
5 |
1 |
143 |
10 Σεπ |
| |
| |
Τζεϊχάν ποταμός |
|
|
Ισσός |
15 |
2 |
3 |
144-148 |
12-15 Σεπ |
150,0 |
26,0 |
30 χλμ Β Ισκεντερούν |
|
Πύλαι Κιλικίας-Συρίας |
5 |
1 |
149 |
16 Σεπ |
| |
| |
||
|
Μυρίανδος |
5 |
1 |
7 |
150-157 |
17-24 Σεπ 401 |
52,0 |
9,0 |
Μαντενλί |
|
Σάρδεις-Μυρίανδος |
262 |
41 |
86 |
1.306,1 |
226,4 |
Σαρτ-Μαντενλί |
||
|
Από την αφετηρία |
280 |
48 |
109 |
1.411,1 |
244,6 |
|||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). |
||||||||
Κατά τον Ξενοφώντα σε αυτό το πρώτο σκέλος τής Ανάβασης πορεύτηκαν απόσταση 262 παρασαγγών (Πίνακας 11.1). Στους σύγχρονους δρόμους η απόσταση αυτή είναι 1.306 χλμ και αντιστοιχεί σε 226,4 παρασάγγες. Αυτή η διαφορά έχει ενδεχομένως σχέση, όπως έχει προταθεί,36 με το γεγονός ότι η στρατιά τού Κύρου δεν πορεύτηκε από τα Τύανα (Δάνα) προς Ταρσό μέσω των Πυλών Κιλικίας αλλά ακολούθησε πιο κυκλική διαδρομή. Ίσως έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι ο Ξενοφών δεν αναφέρει απόσταση από τα Τύανα (Δάνα) μέχρι το Πέρασμα Κιλικίας.37
Δεύτερο σκέλος: Από τη Μυρίανδο στον ποταμό Χαμπούρ
Πορευόμενοι από τη Μυρίανδο προς τη Θάψακο πέρασαν από τον ποταμό Χάλο (1.4.9) και από τις πηγές τού ποταμού Δάρδα (1.4.10). Έφτασαν στη Θάψακο, πέρασαν στην ανατολική όχθη τού Ευφράτη και συνέχισαν να βαδίζουν κατά μήκος αυτού τού ποταμού, μέχρι που έφτασαν στον ποταμό Χαμπούρ, τον παραπόταμο τού Ευφράτη, τον οποίο ο Ξενοφών ονομάζει Ἀράξη (1.4.19), αλλά οι μεταγενέστεροι Στράβων και Πτολεμαίος αποκαλούν Ἀβόρρα38 και Χαβώρα39 αντίστοιχα. Οι θέσεις των ποταμών Χάλου και Δάρδα, καθώς και τής Θαψάκου, παραμένουν αβέβαιες. Από τις διάφορες προτάσεις για τη θέση τής Θαψάκου θα αναφερθούμε εδώ στις δύο ακρότατες, βόρεια και νότια αντιστοίχως τής σημερινής τεχνητής λίμνης Ασάντ επί τού Ευφράτη (στη Συρία) και θα εξετάσουμε διαδρομές που προσδιορίζουν επίσης αντιστοίχως τούς ποταμούς Χάλο και Δάρδα.
Από τη Μυρίανδο, που έχουμε δεχτεί ότι βρισκόταν στο Μαντενλί ή την περιοχή του, νότια τής σημερινής Ισκεντερούν (Αλεξανδρέττας), ο στρατός έπρεπε να περάσει προς τον Ευφράτη και την ανατολή από την ορεινή διάβαση Μπελέν,40 δηλαδή από τη σημερινή τουρκική πόλη Μπελέν, κατευθυνόμενος στην οροσειρά Άμανος (Νουρ Ντάγλαρι) και τη Συρία. Μπορούμε να προσδιορίσουμε τον ποταμό Χάλο σε απόσταση 113,4 χλμ από τη Μυρίανδο, στη συριακή πόλη Αφρίν. Η απόσταση αντιστοιχεί με τούς παρασάγγες τού Ξενοφώντος, αλλά γενικά θεωρείται ότι ο Χάλος ήταν ο ποταμός Κουέικ τού Χαλεπιού, ενώ ο ποταμός Αφρίν, παραπόταμος τού Ορόντη, βρίσκεται λίγο πιο δυτικά. Ο δρόμος, αφήνοντας το Αφρίν, κατευθύνεται βορειοανατολικά για να αποφύγει υψηλότερα εδάφη και στη συνέχεια στρέφεται νοτιοανατολικά προς το Χαλέπι, ύστερα από το οποίο κατευθύνεται ανατολικά προς τη Μάσκανα, σε απόσταση 151 χλμ από το Αφρίν. Υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ και κατά τής Μάσκανα ως τόπου τού ανακτόρου τού Βέλεσυ (1.4.10), αλλά η απόσταση είναι πολύ κοντά στην εκτίμηση τού Ξενοφώντος.41
Από τον ποταμό Δάρδα μέχρι τη Θάψακο, όπου ο στρατός τού Κύρου διέσχισε τον Ευφράτη, η απόσταση ήταν 15 παρασάγγες (1.4.11). Ακολουθώντας το ίχνος τού ποταμού πριν την κατασκευή τού φράγματος και τής τεχνητής λίμνης Ασάντ, σε απόσταση 75,8 χλμ βρίσκεται η συριακή πόλη Ας Σαντάιν, που αποτελούσε από παλιά ποτάμιο πέρασμα των βεδουίνων. Κατά πολλούς η Ας Σαντάιν ήταν η αρχαία Θάψακος.42
|
Πίνακας 11.2: Κύρου Ανάβαση: Μυρίανδος-Θάψακος-Χαβώρας ποταμός |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
280 |
48 |
109 |
|||||
|
Με τη Θάψακο στο Aς Σαντάιν |
||||||||
|
Μυρίανδος |
157 |
24 Σεπ 401 |
Mαντενλί |
|||||
|
Χάλος ποταμός |
20 |
4 |
158-161 |
25-28 Σεπ |
113,4 |
19,7 |
Aφρίν (μέσω Μπελέν) |
|
|
Δάρδας ποταμός |
30 |
5 |
162-166 |
29 Σεπ-3 Οκτ |
151,0 |
26,2 |
Mάσκανα |
|
|
Θάψακος |
15 |
3 |
167-169 |
4-6 Οκτ |
75,8 |
13,1 |
Aς Σαντάιν |
|
|
Παραμονή στη Θάψακο |
5 |
170-174 |
7-11 Οκτ |
|||||
|
Χαβώρας (Αράξης) ποτ. |
50 |
9 |
175-183 |
12-20 Οκτ |
245,0 |
42,5 |
Aλ Μπουσάιρα |
|
|
Παραμονή στον Χαβώρα |
3 |
184-186 |
21-23 Οκτ |
|||||
|
Μυρίανδος- Χαβώρας |
115 |
21 |
8 |
585,2 |
101,5 |
Mαντενλί-Μπουσάιρα |
||
|
Με τη Θάψακο στην Καρχεμίς |
||||||||
|
Μυρίανδος |
157 |
24 Σεπ 401 |
Mαντενλί |
|||||
|
Χάλος ποταμός |
20 |
4 |
158-161 |
25-28 Σεπ |
184,9 |
32,1 |
Aχταρίν |
|
|
Δάρδας ποταμός |
30 |
5 |
162-166 |
29 Σεπ-3 Οκτ |
44,5 |
7,7 |
31 χλμ ΒΔ Μανμπίτζ |
|
|
Θάψακος |
15 |
3 |
167-169 |
4-6 Οκτ |
36,0 |
6,2 |
Καρχεμίς |
|
|
Παραμονή στη Θάψακο |
5 |
170-174 |
7-11 Οκτ |
|||||
|
Χαβώρας (Αράξης) ποτ. |
50 |
9 |
175-183 |
12-20 Οκτ |
434,0 |
75,2 |
Aλ Μπουσάιρα |
|
|
Παραμονή στον Χαβώρα |
3 |
184-186 |
21-23 Οκτ |
|||||
|
Μυρίανδος- Χαβώρας |
115 |
21 |
8 |
699,4 |
121,2 |
Mαντενλί-Μπουσάιρα |
||
|
Από την αφετηρία |
395 |
69 |
117 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). |
||||||||
Εναλλακτικά, αν η Θάψακος βρισκόταν στη θέση τής αρχαίας πόλης Καρχεμίς, στα σημερινά σύνορα Τουρκίας-Συρίας,43 τότε η πορεία από εκεί ήταν απέναντι προς τον ποταμό Μπαλίκ και από εκεί δίπλα σε αυτό το ποτάμι μέχρι τη συμβολή του με τον Ευφράτη.44
Με τη Θάψακο στο Ας Σαντάιν, η απόσταση μέχρι τον ποταμό Χαμπούρ (πόλη Αλ Μπουσάιρα) είναι 245 χλμ, όχι μακριά από την εκτίμηση τού Ξενοφώντος (50 παρασάγγες). Αντίθετα, με τη Θάψακο στην Καρχεμίς, η απόσταση μέχρι την Αλ Μπουσάιρα είναι 434 χλμ.45 Σε αυτό το δεύτερο σκέλος διάνυσαν απόσταση 115 παρασαγγών. Με την Θάψακο στο Ας Σαντάιν η απόσταση αυτή είναι 585,2 χλμ (101,5 παρασάγγες), ενώ με τη Θάψακο στην Καρχεμίς είναι 699,4 χλμ (121,2 παρασάγγες). Αν και οι δύο λύσεις παρέχουν παρόμοια συνολική προσέγγιση προς τούς συνολικούς παρασάγγες τού Ξενοφώντος, με τη Θάψακο στην Καρχεμίς υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των επιμέρους πραγματικών αποστάσεων και εκείνων που αναφέρονται στο βιβλίο (Πίνακας 1.2). Θα υιοθετήσουμε λοιπόν την τοποθέτηση τής Θαψάκου στο Ας Σαντάιν.
Τρίτο σκέλος: Από τον ποταμό Χαμπούρ στα Κούναξα και τη μάχη
Από τον ποταμό Χαμπούρ μέχρι τα Κούναξα και τη μάχη η διαδρομή είναι σαφής, επειδή ακολουθεί την αριστερή (ανατολική) όχθη τού Ευφράτη. Όμως η έννοια των παρασαγγών τού Ξενοφώντος δεν είναι «κανονική» στο τμήμα αυτό, επειδή οι αποστάσεις τις οποίες αναφέρει αντιστοιχούν σε πολύ βραχύτερο παρασάγγη.
Το πρώτο ενδιάμεσο σημείο ήταν η Κορσωτή, σε απόσταση 5 ημερών πορείας (35 παρασαγγών) σύμφωνα με τον Ξενοφώντα (1.5.1-4). Όπως αναφέραμε στο κεφάλαιο 4 κατά την αρχική διερεύνηση τής διαδρομής, ως θέση τής Κορσωτής έχει προταθεί η τοποθεσία Τελ Μπαγούζ,46 στα σύνορα Συρίας-Ιράκ, κοντά στη σημερινή συριακή πόλη Αλ Μπουκαμάλ (ή Άμπου Καμάλ), η οποία βρίσκεται σε απόσταση 95,2 χλμ από τον ποταμό Χαμπούρ (πόλη Αλ Μπουσάιρα).
Έτσι, η απόσταση αυτή (σε παρασάγγες) είναι περίπου η μισή από εκείνη που αναφέρει ο Ξενοφών και για να αντιστοιχίσουμε τα 95,2 χλμ με τούς 35 παρασάγγες του, πρέπει να υιοθετήσουμε, σε αυτό το τμήμα, παρασάγγη (απόσταση που διανύεται σε μια ώρα) 2,72 χλμ.
Το επόμενο ενδιάμεσο σημείο ήσαν οι Πύλες (1.5.5), σε απόσταση 13 ημερών πορείας από την Κορσωτή (Αλ Μπουκαμάλ), ίσως το Αλ Ασουάντ, 22 χλμ νότια τής σημερινής πόλης Χιτ47 στο Ιράκ. Η Χιτ έχει ταυτιστεί48 με την Χαρμάνδη τού Ξενοφώντος (1.5.10), μεγάλη και ευημερούσα πόλη στην απέναντι όχθη τού Ευφράτη.49 Επί τού χάρτη η απόσταση Κορσωτής (Αλ Μπουκαμάλ) – Χαρμάνδης (Χιτ) είναι 261,8 χλμ και άρα μέχρι τις Πύλες 283,8 χλμ. Προκειμένου να αντιστοιχίσουμε τα 283,8 χλμ με τούς 90 παρασάγγες τού Ξενοφώντος, πρέπει να υιοθετήσουμε, σε αυτό το τμήμα, παρασάγγη (απόσταση που διανύεται σε μια ώρα) μήκους 3,15 χλμ.
Από τις Πύλες (22 χλμ νότια τής Χιτ) μέχρι τα Κούναξα ο Ξενοφών αναφέρει 6 ημερήσιες πορείες (Πίνακας 11.3). Τα μεσάνυχτα τής τρίτης ημέρας, 12 παρασάγγες από τις Πύλες, ο Κύρος επιθεώρησε τον στρατό στην πεδιάδα (1.7.1). Την τέταρτη ημέρα, ύστερα από πορεία 3 παρασαγγών, ο στρατός διέσχισε την τεχνητή τάφρο (1.7.14).50 Ο Ξενοφών δεν αναφέρει απόσταση που διανύθηκε κατά τις τελευταίες δύο ημέρες πριν από τη μάχη.
Κατά τον Ξενοφώντα η μάχη έλαβε χώρα σε μη κατονομαζόμενο σημείο, 360 στάδια (δηλαδή 72 χλμ) από τη Βαβυλώνα (Ανάβ. 2.2.6), αλλά κατά τον Πλούταρχο 500 στάδια (100 χλμ) από την πόλη αυτή.51 Το πεδίο τής μάχης ταυτίζεται παραδοσιακά με το Τελ Κούνεϊσε, σε πλαγιά κοντά στον ποταμό, 100 χλμ βόρεια τής Βαβυλώνας.52 Άλλοι όμως βρίσκουν δύσκολο να αποδεχθούν αυτή την ταύτιση.53 Έτσι ορισμένοι τοποθετούν το πεδίο τής μάχης βορειοδυτικά τού Σιππάρ54 και άλλοι στη Φαλούτζα.55
Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, σε αυτό τρίτο και τελευταίο σκέλος τής Ανάβασης πορεύτηκαν απόσταση 140 παρασαγγών. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 11.3, η απόσταση αυτή είναι επί τού χάρτη 500 χλμ, αντιστοιχεί σε 87,0 παρασάγγες και επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι ο παρασάγγης εξέφραζε την απόσταση που διανυόταν σε μία ώρα. Σε πορείες επί κυρίων οδών η απόσταση αυτή αντιστοιχεί σε 30 στάδια, όπως μάς λέει ο Ηρόδοτος, αλλά σε άλλες περιπτώσεις ο παρασάγγης διατηρεί μόνο τη χρονική του σημασία.
|
Πίνακας 11.3: Κύρου Ανάβαση: Χαβώρας (Αράξης) ποταμός-Κούναξα |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
395 |
69 |
117 |
|||||
|
Χαβώρας (Αράξης) ποτ. |
186 |
24 Οκτ 401 |
Aλ Μπουσάιρα |
|||||
|
Κορσωτή |
35 |
5 |
187-191 |
24-28 Οκτ |
95,2 |
16,5 |
Aλ Μπουκαμάλ (Συρία) |
|
|
Παραμονή στην Κορσωτή |
3 |
192-194 |
29-31 Οκτ |
| |
| |
|||
|
(Χαρμάνδη) |
| |
| |
(Χιτ, Ιράκ) |
|||||
|
Πύλαι |
90 |
13 |
195-207 |
1-13 Νοε |
283,8 |
49,2 |
22 χλμ Ν τής Χιτ |
|
|
Προς Κούναξα |
15 |
5 |
208-212 |
14-18 Νοε |
121,0 |
21,0 |
35 χλμ ΝΑ Φαλούτζα |
|
|
Μάχη στα Κούναξα |
1 |
213 |
19 Νοε 401 |
|||||
|
Επιστροφή στο στρατόπεδο |
213 |
19 Νοε 401 |
||||||
|
Χαβώρας-Κούναξα |
140 |
24 |
3 |
500,0 |
86,7 |
Μπουσάιρα-Tελ Κούνεϊσε |
||
|
Από την αφετηρία |
535 |
93 |
120 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). |
||||||||
Φαίνεται ότι ο Ξενοφών δεν αγνοούσε το γεγονός: από τον ποταμό Χαμπούρ (Αράξη) μέχρι τις Πύλες αναφέρει πορεία 18 ημερών που καλύπτει απόσταση 125 παρασαγγών. Αν αυτοί οι παρασάγγες ήσαν καθένας των 30 σταδίων, με τον συνήθη ρυθμό των 5 παρασαγγών την ημέρα έπρεπε να διανυθούν σε 25 ημέρες.
Τέταρτο σκέλος: Από τα Κούναξα στον ποταμό Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ)
Οι Μύριοι είχαν επιστρέψει στο στρατόπεδό τους μετά τη μάχη, προφανώς κάπου κοντά στο πεδίο τής μάχης. Αποφάσισαν να ενωθούν με τούς Πέρσες τού Αριαίου και την επόμενη μέρα βάδισαν προς το στρατόπεδο αυτών των Περσών, το οποίο απείχε 4 παρασάγγες (1.10.1), 25 περίπου χλμ βορειοδυτικά από τα Κούναξα.56
Την επόμενη μέρα ξεκίνησαν την πορεία τους μαζί, οι Μύριοι με τούς Πέρσες τού Αριαίου, κρατώντας τον ήλιο στα δεξιά τους (2.2.13), κινούμενοι δηλαδή προς βόρεια κατεύθυνση, προς τα άγονα, ακατοίκητα υψώματα ανατολικά τής Φαλούτζα, μέχρι την κοιλάδα Αλ Χουρ και προφανώς πάνω σε αυτήν. Σύμφωνα με το τοπίο, μάλλον κατευθύνθηκαν ανατολικά στην κοιλάδα και ύστερα από μια πλήρους ημέρας αναγκαστική πορεία 30 περίπου χλμ, έφτασαν το ηλιοβασίλεμα σε ομάδα βαβυλωνιακών χωριών, όπου έλπιζαν να βρουν προμήθειες για την επερχόμενη πολυήμερη πορεία τους μέσα από την έρημο προς τον ποταμό Τίγρη. Σύμφωνα με τον Λέντλε,57 το σχέδιο τού Αριαίου ήταν να πορευτούν προς βορρά, στον δρόμο επί τής δυτικής όχθης τού Τίγρη. Ο δρόμος αυτός έφτανε στο ποτάμι νότια τής Σαμάρρα και από εκεί ακολουθούσε τη δυτική του όχθη μέχρι τη Τζίζρε, όπου συναντούσε την περσική βασιλική οδό που κατευθυνόταν από τα Σούσα στις Σάρδεις, αφού προηγουμένως αυτή η οδός είχε διασχίσει τον Τίγρη στη Τζίζρε με πορθμείο. Από εκείνο το σημείο η βασιλική οδός κατευθυνόταν αμέσως προς τα δυτικά (βλέπε χάρτες στους Πίνακες 11.5 και 11.6). Όμως αυτά τα χωριά, που έχουν αναγνωριστεί στα ερείπια τού Αλ Ασάμπι,58 είχαν λεηλατηθεί από τα στρατεύματα τού Μεγάλου Βασιλιά. Έτσι οι Μύριοι δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να δεχτούν την ανακωχή που τούς πρόσφεραν οι Πέρσες το πρωί (2.3.1). Πορεύτηκαν σε βαβυλωνιακά χωριά με άφθονες προμήθειες (2.3.14) στα ανατολικά τής κοιλάδας Ακάρ Κουφ, όπου παρέμειναν 26 ημέρες περιμένοντας την επιστροφή τού Τισσαφέρνη (2.4.8). Από εκεί θα μπορούσαν να περάσουν στα βόρεια τής κοιλάδας Ακάρ Κουφ και να φτάσουν με δύο ακόμη ημερήσιες πορείες στον δρόμο επί τής δυτικής όχθης τού Τίγρη.59
Άρχισαν λοιπόν να πορεύονται με επικεφαλής τον Τισσαφέρνη (2.4.9). Ύστερα από τρεις ημέρες, έφτασαν στο ονομαζόμενο τείχος τής Μηδίας και πέρασαν μέσα από αυτό (2.4.12). Οι ερευνητές τείνουν να συμφωνούν ότι το Τείχος τής Μηδίας που αναφέρεται σε δύο παραγράφους τής Κύρου Ανάβασης (1.7.15 και 2.4.12), πριν και μετά τη μάχη, δεν είναι το ίδιο. Το πρώτο τείχος βρισκόταν δυτικά από τα Κούναξα (και τη Βαγδάτη), ενώ το δεύτερο νοτιοανατολικά από τα Κούναξα (και νοτιοδυτικά από τη Βαγδάτη):60
«Υπήρχαν, στην πραγματικότητα, δύο τουλάχιστον σειρές αμυντικών τειχών που αποσκοπούσαν στην προστασία των πεδιάδων τής Βαβυλωνίας. Το ένα ήταν η τάφρος τού Αρταξέρξη και το άλλο το τείχος Σιπάρ-Ώπις τού Ναβουχοδονόσορα. Ο στρατός πέρασε μέσα και από τα δύο, αλλά ο Ξενοφών δεν φαίνεται να είχε συνειδητοποιήσει ότι ήσαν διαφορετικά το ένα από το άλλο».61
Βρίσκονταν λοιπόν πιθανώς μεταξύ Σουβάϊμπ και Μαχμουντίγια, 20 περίπου χλμ νοτιοδυτικά τής Βαγδάτης.62 Από εκεί βάδισαν 2 ημέρες, 8 παρασάγγες, πέρασαν δύο μεγάλα κανάλια, και έφτασαν στον ποταμό Τίγρη. O Λέντλε λέει,63 ότι με τούς όρους αυτής τής εκεχειρίας, σύμφωνα με την οποία ο Τισσαφέρνης ανέλαβε να τούς οδηγήσει στην πατρίδα χωρίς δόλο, ενώ οι Έλληνες υποσχέθηκαν να πορευτούν «σαν να πορεύονταν μέσα από φιλική χώρα», οι Έλληνες είχαν παραδώσει άνευ όρων στους Πέρσες τη διοίκηση τής πορείας και την επιλογή τής διαδρομής, η οποία από εκείνη τη στιγμή ήταν κυρίως προσανατολισμένη στην εξυπηρέτηση των περσικών συμφερόντων. Αυτό μπορεί να εξηγήσει τη νότια διαδρομή που ακολουθήθηκε, αντί για τη βορειότερη που προβλεπόταν πριν από την εκεχειρία. Μάλλον ο Τισσαφέρνης περίμενε την άφιξη νέου στρατού υπό τον αδελφό τού Αρταξέρξη. Πρβλ. Aνάβ. 2.4.25.
Σε απόσταση 15 σταδίων (3 χλμ) από το ποτάμι υπήρχε η Σιττάκη, μεγάλη και πυκνοκατοικημένη πόλη (2.4.13). Έχουμε αναφέρει ότι ως θέση τής Σιττάκης έχουν προταθεί τα σημερινά ερείπια τού Τουλούλ Μουτζάιλι, 15 χλμ βορειοανατολικά τής Κτησιφώντος, στην περιφέρεια τής Βαγδάτης.64 Η Κτησιφών βρίσκεται στο Μαντάιν.65
|
Πίνακας 11.4: Κάθοδος Μυρίων: Κούναξα-Ζαπάτας (Μεγάλος Ζαμπ) ποταμός |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
Από την αφετηρία |
535 |
93 |
120 |
|
Στο στρατόπεδο |
213 |
19 Νοε 401 |
Τελ Κούνεϊσε |
|||||
|
Με τον Αριαίο |
4 |
1 |
214 |
20 Νοε |
25,0 |
4,3 |
10 χλμ ΝΑ τής Φαλούτζα |
|
|
Λεηλατημένα χωριά |
53 |
1 |
215 |
21 Νοε |
30,0 |
5,2 |
Αλ Ασάμπι |
|
|
Χωριά εκεχειρίας |
53 |
1 |
216 |
22 Νοε |
20,0 |
3,5 |
Ακάρ Κουφ |
|
|
Παραμονή στα χωριά |
26 |
217-242 |
23 Νοε-18 Δεκ |
|||||
|
Τείχος Μηδίας |
153 |
3 |
243-245 |
19-21 Δεκ |
90,0 |
15,6 |
Τελ εντ Ντερ |
|
|
Σιττάκη |
8 |
2 |
246-247 |
22-23 Δεκ |
50,0 |
8,7 |
15 χλμ ΒΔ τού Μαντάιν |
|
|
Ώπις |
20 |
4 |
248-251 |
24-27 Δεκ |
118,0 |
20,5 |
Κοντά στη Μουκνταντίγια |
|
|
Παρυσάτιδος κώμαι |
30 |
6 |
252-257 |
28 Δεκ-2 Ιαν |
182,0 |
31,6 |
12 χλμ Β τού Μπαϊτζί |
|
|
Μεγ. Ζαπάτας ποταμός |
20 |
4 |
258-261 |
3-6 Ιαν |
120,0 |
20,8 |
Μεγάλος Ζαμπ ποταμός |
|
|
Παραμονή στον Ζαπάτα |
3 |
262-264 |
7-9 Ιαν 400 |
|||||
|
Κούναξα-Μεγ. Ζαπάτας |
107 |
22 |
29 |
635,0 |
110,1 |
Τελ Κούνεϊσε- Μεγ. Ζαμπ |
||
|
Από την αφετηρία |
642 |
115 |
149 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Από εδώ και στο εξής, στην Κάθοδο των Μυρίων, οι παρασάγγες που δεν αναφέρονται από τον Ξενοφώντα παρουσιάζονται με πλάγιους χαρακτήρες και υπολογίζονται πάντοτε πολλαπλασιάζοντας τις ημέρες πορείας τού Ξενοφώντος επί 5 παρασάγγες, δηλαδή επί τη μέση ημερήσια πορεία στην Κύρου Ανάβαση (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). |
||||||||
Κατά συνέπεια η Σιττάκη βρισκόταν 15 χλμ βορειοανατολικά τού Μαντάιν, επί τής παλαιάς κοίτης τού ποταμού Τίγρη. Το Μαντάιν απέχει 35 χλμ από το Τείχος τής Μηδίας και κατά συνέπεια η Σιττάκη βρισκόταν σε απόσταση 50 χλμ από αυτό το μέρος.
Την επόμενη μέρα διέσχισαν πλωτή γέφυρα φτιαγμένη από τριανταεπτά ζευγμένα πλοία (2.4.24) και από τον Τίγρη ποταμό προχώρησαν για 4 ημέρες, 20 παρασάγγες, μέχρι τον ποταμό Φύσκο, τον σημερινό Ντιγιάλα, πάνω από τον οποίο υπήρχε γέφυρα. Εδώ βρισκόταν η μεγάλη και πολυάνθρωπη Ώπις (2.4.25), αρχαία βαβυλωνιακή πόλη. Ως θέση της έχει προταθεί το Ιμάμ Σαΰχ Τζαμπίρ,66 κοντά στη Μουκνταντίγια τού Ιράκ.
Η Ώπις βρισκόταν πάνω στον μεγάλο εμπορικό δρόμο που οδηγούσε από τη Βαβυλώνα στα Εκβάτανα μέσω Σελευκείας, η οποία έχει εντοπιστεί 15 περίπου χλμ νότια τού Ιμάμ Σαΰχ Τζαμπίρ. Στην περίπτωση αυτή, η απόστασή της από την υποτιθέμενη θέση τής Σιττάκης είναι 118 χλμ.
Από την Ώπι πορεύτηκαν μέσα από την έρημο τής Μηδίας για έξι ημέρες, 30 παρασάγγες. Σύμφωνα με τον Λέντλε,67 το σχέδιο τού Τισσαφέρνη ήταν να οδηγήσει τον τεράστιο στρατό, αποτελούμενο από πολλά περσικά και ελληνικά σώματα, στην περσική βασιλική οδό από τα Σούσα στις Σάρδεις, η οποία ήταν η καλύτερη και πιο άνετη σύνδεση με τη Δύση. Είχε επίσης καταφέρει να πείσει τούς Έλληνες για τα πλεονεκτήματα τού σχεδίου του. Τώρα όμως, καθώς βρίσκονταν στην πόλη Ώπις, σε απόσταση πορείας μιας ή δύο περίπου ημερών από τη διασταύρωση τής οδού Βαβυλώνας-Εκβατάνων με τη βασιλική οδό, στράφηκαν ξαφνικά και πορεύτηκαν σε μακρύ δρόμο στην έρημο, φτάνοντας και πάλι στον ποταμό Τίγρη, τον οποίο είχαν αφήσει λίγες ημέρες νωρίτερα στη Σιττάκη. Πιθανώς είχε προκύψει δυσπιστία μετά τη συνάντηση στην Ώπι με τον περσικό στρατό υπό τον αδελφό τού Μεγάλου Βασιλιά. Οι Έλληνες δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν πορεία επί τής βασιλικής οδού, η οποία βρισκόταν υπό συνεχή περσικό έλεγχο. Επέβαλαν λοιπόν απόκλιση από τη συμφωνημένη πορεία, πράγμα που θεωρήθηκε ως παραβίαση τής συνθήκης. Ο Τισσαφέρνης άλλαξε τα σχέδιά του και η αμοιβαία εχθρότητα έκανε τεταμένες τις σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Τισσαφέρνη κατά τη διάρκεια των επομένων ημερών. Έφτασαν σε χωριά που ονομάζονταν Παρυσάτιδος Κώμαι, στα οποία υπήρχαν πολλές προμήθειες (2.4.27). Η θέση αυτών των χωριών είναι άγνωστη. Όμως, καθώς από αυτά τα χωριά πορεύτηκαν για 120 περίπου χλμ (20 παρασάγγες) προς το σημείο όπου στρατοπέδευσαν δίπλα στον ποταμό Μεγάλο Ζαπάτα, προτείνουμε ότι οι Παρυσάτιδος Κώμαι βρίσκονταν μεταξύ τής εκβολής τού ποταμού Μικρού Ζαπάτα στον Τίγρη και τής σημερινής πόλης Μπαϊτζί, σε απόσταση 182 χλμ από την προαναφερθείσα θεωρούμενη θέση τής πόλης Ώπις και 35 περίπου χλμ νότια τής συμβολής τού Μικρού Ζαπάτα με τον Τίγρη.68 Από εκεί προχώρησαν 4 ημέρες, 20 παρασάγγες, έχοντας συνεχώς τον Τίγρη αριστερά τους. Στο πρώτο τμήμα τής διαδρομής, υπήρχε απέναντι από το ποτάμι μεγάλη και ευημερούσα πόλη, που ονομαζόταν Καιναί (2.4.28).
Οι Καινές ήταν η αρχαία ασσυριακή πόλη Ασσούρ,69 στη δυτική όχθη τού ποταμού Τίγρη, βόρεια τής συμβολής του με τον ποταμό Μικρό Ζαμπ. Στη συνέχεια έφτασαν στον ποταμό Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ) κι εκεί σταμάτησαν για τρεις ημέρες (2.5.1).
Ο Πίνακας 11.4 συνοψίζει τις πληροφορίες γι’ αυτό το σκέλος τής διαδρομής. Προσθέτοντας τις αποστάσεις σε τμήματα όπου δεν αναφέρονται αυτές από τον Ξενοφώντα, θεωρώντας μέση ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών, το μήκος αυτού τού σκέλους υπολογίζεται σε 107 παρασάγγες. Το πραγματικό μήκος είναι 635 χλμ, 110,1 παρασάγγες.
Πέμπτο σκέλος: Από τον Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ) στον Κεντρίτη (Μποτάν) ποταμό
Όταν είχαν στρατοπεδεύσει κοντά στον ποταμό Ζαπάτα (τον Μεγάλο Ζαμπ), συνελήφθησαν ή φονεύτηκαν οι στρατηγοί τους καθώς και άλλοι λοχαγοί και στρατιώτες. Οι Μύριοι εξέλεξαν νέους στρατηγούς (ο Ξενοφών ήταν ένας από αυτούς), πέρασαν τον ποταμό Ζαπάτα και συνέχισαν την προς βορρά πορεία τους έχοντας συχνές αψιμαχίες με τούς Πέρσες τού Τισσαφέρνη (3.3.6 και 3.4.4). Έφτασαν στη Λάρισα (3.4.7, την ασσυριακή Νιμρούντ70) και στα Μέσπιλα (3.4.10, την ασσυριακή Νινευή71), που βρίσκεται στην αριστερή (ανατολική) όχθη τού Τίγρη, απέναντι από την κυρίως Μοσούλη. Επί τού χάρτη η απόσταση τής ανατολικής Μοσούλης από τον ποταμό Μεγάλο Ζαμπ είναι 50 χλμ, ενώ στη μέση τής απόστασης αυτής βρίσκονται τα ερείπια τής Νιμρούντ. Από εκεί προχώρησαν 4 παρασάγγες και ύστερα από αψιμαχίες με τον Τισσαφέρνη έφτασαν σε χωριά με προμήθειες (3.4.18), μάλλον στην περιοχή τού Ταλ Καΐφ, σε απόσταση 19 χλμ από τη Μοσούλη.72 Από τα χωριά αυτά οι Μύριοι προχώρησαν 5 ημέρες και είδαν κάποιου είδους παλάτι με πολλά χωριά γύρω του (3.4.24). Ύστερα από σκληρές συγκρούσεις με τούς Πέρσες στους λόφους, έφτασαν στα χωριά, όπου έμειναν τρεις ημέρες (3.4.31). Βρίσκονταν στο σημερινό Ζάκο τού Ιράκ,73 σε απόσταση 102 χλμ από το Ταλ Καΐφ. Κατεβαίνοντας από τούς λόφους είχαν νέες συγκρούσεις με τούς Πέρσες τού Τισσαφέρνη (3.4.32), προτείνουμε στην περιοχή τού σημερινού μεθοριακού σταθμού Ιμπραήμ Χαλίλ. Από εκεί προχώρησαν τρεις ημέρες χωρίς να συναντήσουν τούς Πέρσες, αλλά την τέταρτη μέρα βρήκαν τον εχθρό να έχει καταλάβει επιβλητική θέση σε κορυφογραμμή τού βουνού, στη βάση τού οποίου περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε στην κοιλάδα (3.4.37). Προτείνουμε ότι αυτά συνέβησαν 9 χλμ νότια τής Τζίζρε, στην περιοχή τού σημερινού δρόμου Σιλόπι-Τζίζρε.
Ανέβηκαν και καταδίωξαν τούς εχθρούς, κατέβηκαν στην πεδιάδα και στρατοπέδευσαν σε χωριό γεμάτο προμήθειες (3.5.1). Είχαν φτάσει στην περιοχή τής σημερινής τουρκικής παραμεθόριας πόλης Τζίζρε, τής Τζεζίρα Ιμπν Ουμάρ τής περιόδου των Αββασιδών και των σταυροφοριών.74 Βρίσκονταν στη διασταύρωση τριών δρόμων (3.5.15), οι οποίοι στην πραγματικότητα ήσαν δύο, επειδή ο κεντρικός δρόμος, που οδηγούσε νοτιοανατολικά προς τα Εκβάτανα και τα Σούσα και δυτικά, μετά τη διέλευση τού ποταμού,75 στη Λυδία και την Ιωνία, δεν ήταν άλλος από τον περσικό βασιλικό δρόμο Σάρδεων-Σούσων. Ο δρόμος προς βορρά οδηγούσε στα όρη των Καρδούχων. Δέχθηκαν νέα επίθεση από τούς Πέρσες και αποφάσισαν να συσκευάσουν τα πράγματά τους και να κινηθούν τη νύχτα προς βορρά (3.5.18). Είχαν αποφασίσει να μην ακολουθήσουν τη βασιλική οδό προς Σάρδεις, προφανώς θεωρώντας ότι αυτός θα ήταν ο δρόμος που θα έπαιρναν ο Τισσαφέρνης, ο Αριαίος και οι άλλοι Πέρσες τής Δυτικής Μικράς Ασίας. Ο Ξενοφών δεν το αναφέρει, αλλά το λέει ο Διόδωρος.76
Οι Μύριοι ακολούθησαν τον ποταμό Τίγρη προς βορρά για κάποιο διάστημα, δηλαδή ακολούθησαν όχι τον κύριο αλλά τον ανατολικό κλάδο τού ποταμού, μέχρι που έφτασαν σε σημείο όπου ο ποταμός είχε φουσκώσει, ήταν αδιάβατος και δεν υπήρχε δρόμος στην όχθη του (4.1.1). Έτσι αποφάσισαν να κινηθούν προς τα ανατολικά, μέσα στη χώρα των Καρδούχων. Σκοπός τους προφανώς ήταν να κινηθούν κοντά στον Τίγρη, ώστε κάποια στιγμή να επιστρέψουν δίπλα του. Η άνοδός τους στα όρη των Καρδούχων κράτησε ολόκληρη τη νύχτα και την επόμενη μέρα, αφού δέχονταν επιθέσεις (4.1.1-11). Προτείνουμε ότι βρήκαν τα χωριά των Καρδούχων στην περιοχή τού σημερινού Κασρίκ, σε απόσταση 12,5 χλμ από τη Τζίζρε. Πορεύτηκαν 7 ημέρες πολεμώντας με τούς Καρδούχους, φτάνοντας τελικά στον Κεντρίτη ποταμό, παραπόταμο τού Τίγρη, τον σημερινό Μποτάν.77
Η ασφαλής διέλευση τού ποταμού Κεντρίτη από στρατό με αποσκευές είναι δυνατή μόνο στον κάτω ρου αυτού τού ποταμού, λίγες εκατοντάδες μέτρα βόρεια τής συμβολής του με τον Τίγρη. Μόνον εκεί υπάρχουν και στις δύο όχθες μικρά επίπεδα, που κατεβαίνουν μέχρι τη στάθμη τού ποταμού.78 Η δυτική πλευρά τής ομαλά ανυψούμενης κοιλάδας τού παραποτάμου Τσάντερε επέτρεπε τη συνέχιση τής πορείας πάνω από τα βουνά προς τα βορειοδυτικά. Βορειότερα θα απαιτούνταν η διέλευση από φαράγγι και η βαθιά χαραγμένη κοιλάδα τού ποταμού θα καθιστούσε την πορεία αδύνατη. Σύμφωνα με τον Σάχνερ, η τοπογραφική κατάσταση ταιριάζει πολύ καλά με την περιγραφή τού Ξενοφώντος, αλλά δεν έχουν βρεθεί αρχαιολογικές αποδείξεις αυτών των γεγονότων, ούτε από τις πολλές πρόσφατες έρευνες που έγιναν στην κοιλάδα τού ποταμού Μποτάν ενόψει τής κατασκευής τού φράγματος Ιλισού. Όμως τον Ιούνιο τού 1854 ένας σύντροφος τού Άγγλου Ρ. Μπ. Όκλεϊ από το Όσβαλντκερκ, κατεβαίνοντας με σχεδία τον Τίγρη προς τη Μοσούλη, βρήκε ορειχάλκινο κράνος στη συμβολή του με τον Μποτάν. Αν και η ακριβής τοποθεσία δεν μπορεί τώρα να αναπαραχθεί, η περιγραφή δείχνει ότι ήταν αμέσως κατάντη τής συμβολής των ποταμών, πιθανότατα στην επόμενη στροφή τού ποταμού Τίγρη. Το κράνος, που βρίσκεται τώρα στο Μουσείο Ασμόλιαν τής Οξφόρδης, αντιπροσωπεύει τον λεγόμενο γενικό βοιωτικό τύπο, που βρισκόταν σε χρήση κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα. Κράνη αυτής τής μορφής ήσαν διαδεδομένα την εποχή τού Ξενοφώντος σε ελληνικούς στρατούς και μονάδες μισθοφόρων.79
Διέσχισαν τον ποταμό, έτρεψαν σε φυγή στρατιωτική δύναμη Αρμενίων, Μάρδων και Χαλδίων στην απέναντι όχθη και εισήλθαν στην Αρμενία (4.3.34). Δεν υπάρχουν στοιχεία για τη διαδρομή των Μυρίων στη χώρα των Καρδούχων. Θεωρώντας ως σημείο διέλευσης τού Κεντρίτη αυτό που περιγράφηκε πιο πάνω, 2 χλμ βόρεια τού σημερινού χωριού Τσάτεπε, υποθέτουμε ότι η διάνυσή τους μέχρι εκεί από τη Τζίζρε έγινε παράλληλα με τον Τίγρη, στη διαδρομή Τζίζρε-Κασρίκ-Γκιουτσλουκονάκ-Τσάτεπε. Επί τού χάρτη αυτή η οδική διαδρομή έχει μήκος 91 χλμ (15,8 παρασάγγες). Η διάνυσή της σε 7 ημέρες (μέση ημερήσια διάνυση 2 περίπου παρασάγγες) είναι αποκαλυπτική των δυσκολιών που αντιμετώπισαν οι Μύριοι, αφενός από τις συνεχείς συγκρούσεις με τούς Καρδούχους και αφετέρου από το ανάγλυφο τού εδάφους.
Στον Πίνακα 11.5, προσθέτοντας τις πληροφορίες που λείπουν με παραδοχή μέσης ημερήσιας πορείας 5 παρασαγγών, η Κάθοδος των Μυρίων από τον ποταμό Ζαπάτα (Μεγάλο Ζαμπ) μέχρι τον ποταμό Κεντρίτη (Μποτάν) κάλυψε 106 παρασάγγες. Η πραγματική απόσταση είναι 320 χλμ και συνεπάγεται πολύ βραχύτερο παρασάγγη. Αυτό ήταν αναμενόμενο, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού τού σκέλους ήταν έξω από κύριους δρόμους (προς και από τούς λόφους Ζάκο, καθώς και στη χώρα των Καρδούχων).
|
Πίνακας 11.5: Κάθοδος Μυρίων: Μεγάλος Ζαπάτας-Κεντρίτης ποταμός |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
Από την αφετηρία |
642 |
115 |
149 |
|
Ζαπάτας ποταμός |
264 |
9 Ιαν 400 |
Μεγάλος Ζαμπ ποταμός |
|||||
|
Επίθεση Μιθριδάτη |
1 |
1 |
265 |
10 Ιαν |
||||
|
Στάθμευση |
1 |
266 |
11 Ιαν |
|||||
|
Νέα επίθεση. Λάρισα |
53 |
1 |
267 |
12 Ιαν |
25,0 |
4,3 |
25 χλμ ΝΑ Μοσούλης |
|
|
Μέσπιλα |
6 |
1 |
268 |
13 Ιαν |
25,0 |
4,3 |
Απέναντι από Μοσούλη |
|
|
Επίθεση. Στα χωριά |
4 |
1 |
269 |
14 Ιαν |
19,0 |
3,3 |
Ταλ Καΐφ |
|
|
Στάθμευση |
1 |
270 |
15 Ιαν |
|||||
|
Στους λόφους |
253 |
5 |
271-275 |
16-20 Ιαν |
102,0 |
17,7 |
Ζάκο |
|
|
Στάθμευση |
3 |
276-278 |
21-23 Ιαν |
|||||
|
Νέα επίθεση |
53 |
1 |
279 |
24 Ιαν |
10,0 |
1,7 |
Ιμπραήμ Χαλίλ |
|
|
Στάθμευση |
1 |
280 |
25 Ιαν |
|||||
|
Διαφυγή |
153 |
3 |
281-283 |
26-28 Ιαν |
39,0 |
6,8 |
9 χλμ Ν τής Τζίζρε |
|
|
Πεδιάδα κοντά στον Τίγρη |
53 |
1 |
284 |
29 Ιαν |
9,0 |
1,6 |
Τζίζρε |
|
|
Στα όρη Καρδούχων |
53 |
1 |
285 |
30 Ιαν |
12,5 |
2,2 |
Κασρίκ |
|
|
Καρδούχοι-Κεντρίτης ποτ. |
353 |
7 |
286-292 |
31 Ιαν-6 Φεβ |
78,5 |
13,6 |
Μποτάν ποταμός |
|
|
Στάθμευση |
1 |
293 |
7 Φεβ 400 |
|||||
|
Μεγ. Ζαπάτας-Κεντρίτης |
106 |
22 |
7 |
320,0 |
55,5 |
Μεγάλος Ζαμπ-Μποτάν |
||
|
Από την αφετηρία |
748 |
137 |
156 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). |
||||||||
Έκτο σκέλος: Από τον Κεντρίτη (Μποτάν) ποταμό στα αρμενικά χωριά
Η πρότασή μας για τη διαδρομή τής Καθόδου των Μυρίων από τον ποταμό Κεντρίτη μέχρι τα αρμενικά χωριά με τα υπόγεια σπίτια έχει παρουσιαστεί αναλυτικά στα κεφάλαια 5 και 6. Συνοψίζοντας, μετά τη διέλευση τού Κεντρίτη, οι Μύριοι πέρασαν από τη Σιρτ,80 το Μπιτλίς81 και τη Μους82. Από την περιοχή τής Μους σχεδόν όλες οι προτάσεις κατευθύνονται βορειοανατολικά, προκειμένου να διασχίσουν τον Μουράτ (Αρσανία) ως «Ευφράτη» κοντά στις πηγές του.83 Δεν ακολουθούμε αυτή την υπόθεση. Αντιθέτως:
«Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, φαίνεται πολύ πιθανό ότι η πορεία [από το Μπιτλίς] ήταν γενικά προς βορρά…. Καθώς είχαν οδηγούς σε αυτό το τμήμα τής διαδρομής τους, θα τούς οδηγούσαν φυσικά σε κάποιον μεγάλο δρόμο, που κατευθυνόταν προς τα πλησιέστερα μέρη τής Μαύρης Θάλασσας».84
Επίσης:
«Φαίνεται από τα ταξίδια τού Περ Αβρίλ κατά το τέλος τού 17ου αιώνα, ότι υπήρχε δρόμος καραβανιών μεταξύ Μπιτλίς και Ερζερούμ».85
Έχουμε δείξει ότι η λανθασμένη ταύτιση τού Αρσανία (Μουράτ) με τον Ευφράτη τού Ξενοφώντος στην Κάθοδο των Μυρίων αποτελεί εφεύρεση των Γάλλων χαρτογράφων τού 18ου αιώνα, την οποία στη συνέχεια ακολούθησαν όλοι οι σχολιαστές.
|
Πίνακας 11.6: Κάθοδος Μυρίων: Κεντρίτης ποταμός- A ρμενικά χωριά |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
748 |
137 |
156 |
|||||
|
Κεντρίτης ποταμός |
293 |
7 Φεβ 400 |
2 χλμ Β τού Τσάτεπε |
|||||
|
Πόλη με παλάτι |
5 |
1 |
294 |
8 Φεβ |
31,0 |
5,4 |
Σιρτ |
|
|
Πηγές Ανατ. Τίγρη |
10 |
2 |
295-296 |
9-10 Φεβ |
99,0 |
17,2 |
Μπιτλίς |
|
|
Τηλεβόας ποταμός |
15 |
3 |
297-299 |
11-13 Φεβ |
83,0 |
14,4 |
Mουράτ ποταμός (Mους) |
|
|
Χωριά με πρώτο χιόνι |
15 |
3 |
300-302 |
14-16 Φεβ |
97,0 |
16,8 |
Χουνούς |
|
|
Στάθμευση |
3 |
303-305 |
17-19 Φεβ |
|
||||
|
Ορεινό πέρασμα |
53 |
1 |
306 |
20 Φεβ |
20,0 |
3,5 |
20 χλμ Β τής Χουνούς |
|
|
Ευφράτης ποταμός |
15 |
3 |
307-309 |
21-23 Φεβ |
70,0 |
12,1 |
Πασινλέρ |
|
|
Θερμή πηγή |
15 |
3 |
310-312 |
24-26 Φεβ |
55,0 |
9,5 |
Ελίτζα (Αζιζιγιέ) |
|
|
Αρμενικά χωριά |
53 |
1 |
313 |
27 Φεβ |
15,0 |
2,6 |
30 χλμ Α τού Άσκαλε |
|
|
Στάθμευση |
|
8 |
314-321 |
27 Φεβ-6 Μαρ |
|
|||
|
Κεντρίτης-Αρμ. Χωριά |
85 |
17 |
11 |
470,0 |
81,5 |
Μποτάν-Α τού Άσκαλε |
||
|
Από την αφετηρία |
833 |
154 |
167 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013 (κεφάλαιο 5 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). |
||||||||
Υπονοεί ότι οι Έλληνες, θέλοντας να φτάσουν στον Εύξεινο Πόντο στον βορρά, πορεύτηκαν προς τις πηγές τού Μουράτ στη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία.86 Βαδίζοντας προς βορρά, οι Μύριοι διέσχισαν «όχι μακριά από τις πηγές του» (4.5.2) τον μόνο ποταμό που ήταν γνωστός ποτέ ως Ευφράτης: τον Φρατ/Καρασού τού Ερζερούμ. Βρήκαν τα αρμενικά χωριά με τα υπόγεια σπίτια (4.5.22) στην κοιλάδα μεταξύ Ερζερούμ και Άσκαλε, κοντά στο σημείο όπου ο δρόμος των καραβανιών προς Τραπεζούντα ανέβαινε την οροσειρά Κοπ προς Μπαϊμπούρτ.
Σύμφωνα με τις λεπτομέρειες τού Πίνακα 11.6, η πορεία από τη διέλευση τού Κεντρίτη μέχρι την άφιξη στα αρμενικά χωριά είχε μήκος 85 παρασάγγες. Η πραγματική απόσταση είναι 470 χλμ, 81,5 παρασάγγες. Όπως φαίνεται στον πίνακα, η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στη διαφορά μεταξύ των πραγματικών παρασαγγών (17,2) και εκείνων που αναφέρονται από τον Ξενοφώντα μεταξύ Σιρτ και Μπιτλίς (10 παρασάγγες).
Έβδομο σκέλος: Από τα αρμενικά χωριά προς την πόλη Γυμνιάς
Κι αυτό το σκέλος τής διαδρομής έχει συζητηθεί αναλυτικά σε προηγούμενα κεφάλαια. Συνοψίζοντας, ύστερα από παραμονή οκτώ ημερών στα αρμενικά χωριά με τα υπόγεια σπίτια, με τη διαδρομή καραβανιών προς Μπαϊμπούρτ αποκλεισμένη από το χιόνι, οι Μύριοι άρχισαν να βαδίζουν ξανά (4.6.1). Μετά την απόδραση τού οδηγού (4.6.3) έχασαν τον (άγνωστο σε αυτούς) δρόμο μέσα στο χιόνι, αλλά σύντομα έφτασαν στον Αράξη στην περιοχή τού Πασινλέρ. Ύστερα από παραμονή 4 ημερών εκεί (Διόδ. 14.29.1), κινήθηκαν προς βορρά και αντιμετώπισαν τούς συνασπισμένους εχθρούς (4.6.5). Βάδισαν για 5 ημέρες στη χώρα των Ταόχων, όπου στάθμευσαν για 15 ημέρες (Διόδ. 14.29.1). Εισήλθαν στη χώρα των Χαλδίων (Ουραρτού), πέρασαν έξω από τις πόλεις-κάστρα τους και έφτασαν ύστερα από 7 ημέρες στον ποταμό Άρπασο (Άρπα τσάι), κοντά στη συμβολή του με τον Αράξη. Δεχόμαστε λοιπόν ότι δεν υπήρχε πορεία επτά ημερών δίπλα στον Αράξη, ή, ακριβέστερα, ότι ο Ξενοφών σκόπιμα ανέφερε δύο φορές αυτή την πορεία, πρώτα δίπλα στον Αράξη (4.6.4) και στη συνέχεια ξανά, στη χώρα των Χαλύβων (4.7.15).
Οι Μύριοι διέσχισαν τον ποταμό Άρπασο και βάδισαν για τέσσερις ημέρες (20 παρασάγγες) πάνω σε ομαλή πεδιάδα στη χώρα των Σκυθηνών, φτάνοντας σε κάποια χωριά όπου παρέμεναν τρεις ημέρες (4.7.18). Βρίσκονταν στην περιοχή τού Ερεβάν, 108 χλμ (18,7 παρασάγγες) από τον Άρπασο. Στην περιοχή είδαν τη νότια στροφή τού Αράξη και συνειδητοποίησαν το λάθος τους. Πορεύτηκαν 20 παρασάγγες από τα χωριά αναψυχής σε τέσσερις ημέρες και έφτασαν σε μεγάλη πόλη που ονομαζόταν Γυμνιάς (4.7.19). Οι Σκυθηνοί δεν ήσαν υποθετικός λαός νότια τής Τραπεζούντας. Ήσαν οι Σκύθες τής Υπερκαυκασίας.
Σε σχέση με τις ημερομηνίες τού κεφαλαίου 5 (χρονολόγηση), η εδώ αντικατάσταση τής επταήμερης πορείας δίπλα στον Αράξη με πορεία μιας ημέρας από την απόδραση τού οδηγού μέχρι την άφιξη στον ποταμό, μεταθέτει εφεξής κατά 6 ημέρες προς τα πίσω τα γεγονότα που ακολούθησαν την άφιξη στον Άρπασο.Όπως έχει εξηγηθεί στο κεφάλαιο 6, αυτό δεν δημιουργεί προβλήματα στην ορθότητα τής παρουσιαζόμενης λύσης.
|
Πίνακας 11.7: Κάθοδος Μυρίων: Aρμενικά χωριά-Aράξης (Φάσις)-Γυμνιάς |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
833 |
154 |
167 |
|||||
|
Αρμενικά χωριά |
321 |
7 Μαρ |
30 χλμ Α τού Άσκαλε |
|||||
|
Πορεία με οδηγό |
153 |
3 |
322-324 |
8-10 Μαρ |
52,0 |
9,0 |
10 χλμ Δ τού Πασινλέρ |
|
|
Πορεία δίπλα στον Αράξη |
53 |
14 |
325 |
11 Μαρ |
10,0 |
1,7 |
Πασινλέρ |
|
|
Παραμονή στον Αράξη |
45 |
326-329 |
12-15 Μαρ |
|
||||
|
Πορεία προς εχθρούς |
10 |
2 |
330-331 |
16-17 Μαρ |
23,0 |
4,0 |
Πελιτλί |
|
|
61,0 |
10,6 |
Τορτούμ |
||||||
|
Στη χώρα των Ταόχων |
30 |
5 |
332-336 |
18-22 Μαρ |
34,0 |
5,9 |
Ναρμάν |
|
|
Παραμονή σε Ταόχους |
155 |
337-351 |
23 Μαρ-6 Απρ |
32,7 |
5,7 |
Όλτου |
||
|
76,3 |
13,2 |
Κιόρογλου |
||||||
|
20,9 |
3,6 |
Ζίβιν (Σουργουτούς) |
||||||
|
Στη χώρα των Χαλδίων |
50 |
7 |
352-358 |
7-13 Απρ |
17,2 |
3,0 |
Μιτζινγκίρτ (Ίνκαγια) |
|
|
76,2 |
13,2 |
Κετσιβάν (Τούντσκαγια) |
||||||
|
Στον Άρπασο ποταμό |
358 |
13 Απρ |
85,4 |
14,8 |
Συμβολή Άρπα-Αράξη |
|||
|
Στη χώρα των Σκυθηνών |
20 |
4 |
359-362 |
14-17 Απρ |
108,0 |
18,7 |
Ερεβάν (Αρμενία) |
|
|
Στάθμευση στα χωριά |
3 |
363-365 |
18-20 Απρ |
|
||||
|
Γυμνιάς |
20 |
4 |
366-369 |
21-24 Απρ 400 |
121,0 |
21,0 |
Γκυουμρί (Αρμενία) |
|
|
Αρμεν. Χωριά-Γυμνιάς |
150 |
26 |
22 |
717,7 |
124,4 |
Α τού Άσκαλε-Γκυουμρί |
||
|
Από την αφετηρία |
983 |
180 |
189 |
|||||
|
1 Μετά την πορεία δίπλα στον Αράξη, οι ημερομηνίες τού Paradeisopoulos 2013 (δηλαδή τού κεφαλαίου 5) μετατοπίζονται έξι ημέρες νωρίτερα, σύμφωνα με Paradeisopoulos 2014: 250 (κεφάλαιο 6). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). 4 Μια ημέρα πορείας δίπλα στον Αράξη αντί για τις επτά ημέρες τού Ξενοφώντος (4.6.4). 5 Διόδωρος 14.29.1-2. |
||||||||
Με την παραδοχή ότι εκεί όπου ο Ξενοφών δεν παρέχει παρασάγγες εννοείται μέση ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών και με την επιπλέον παραδοχή ότι οι Μύριοι βάδισαν μια μέρα δίπλα στον Αράξη αντί για τις επτά ημέρες τού Ξενοφώντος (4.6.4), πορεύτηκαν 150 παρασάγγες, οι οποίοι αντιστοιχούν σε 717,7 χλμ επί τού χάρτη (Πίνακας 11.7), τα οποία με τη σειρά τους αντιστοιχούν σε 124,4 «κανονικούς» παρασάγγες.
Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι στις χώρες των Ταόχων και των Χαλδίων βάδιζαν με βραδύτερους ρυθμούς, πράγμα που γνωρίζει ο Ξενοφών και γι’ αυτό χρησιμοποιεί εδώ «βραχύτερο» παρασάγγη, με βάση τον οποίο η ημερήσια διάνυσή τους ήταν αντίστοιχα (30: 5=) 6 παρασάγγες στους Ταόχους και (50:7=) 7,1 παρασάγγες στους Χαλδίους, αντί των 5 παρασαγγών που είναι η μέση ημερήσια διάνυση στην Κύρου Ανάβαση.
Όγδοο σκέλος: Από την πόλη Γυμνιάς στο όρος Θήχης
Αυτό το σκέλος τής διαδρομής έχει συζητηθεί αναλυτικά σε προηγούμενα κεφάλαια, ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 9. Όπως ήδη αναφέρθηκε, προτείνουμε ότι το όρος Θήχης βρισκόταν 15 περίπου χλμ (2,5 περίπου παρασάγγες) βόρεια τής σημερινής κωμόπολης Χαρτ (Αϊντίντεπε). Ίσως οι Μύριοι πορεύτηκαν από την πόλη Γυμνιάς (Γκυουμρί) προς το όρος Θήχης κατά μήκος μιας βόρειας διαδρομής, από ανατολικά προς τα δυτικά, έξω από την επικράτεια των Αχαιμενιδών ή στην άκρη της (πάνω διαδρομή στον χάρτη τού Πίνακα 11.8).
|
Πίνακας 11.8: Κάθοδος Μυρίων: Γυμνιάς-όρος Θήχης |
||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
||
|
Από την αφετηρία |
983 |
180 |
189 |
|||||||
|
Γυμνιάς |
370 |
25 Απρ 400 |
Γκυουμρί |
|||||||
|
|
| |
12,0 |
Aχουρίκ (σύνορο) |
|||||||
|
|
| |
110,0 |
Γκιόλε |
|||||||
|
|
| |
124,0 |
Γιουσουφέλι |
|||||||
|
Εχθροί Σκυθηνών |
| |
77,0 |
Ισπίρ |
|||||||
|
|
| |
111,0 |
Χαρτ (Αϊντίντεπε) |
|||||||
|
Όρος Θήχης |
753 |
154 |
384 |
9 Μαϊ 400 |
15,0 |
15 χλμ Β τού Αϊντίντεπε |
||||
|
Γυμνιάς-Θήχης |
75 |
15 |
– |
449,0 |
77,8 |
Γκυουμρί- Β τού Χαρτ |
||||
|
Από την αφετηρία |
1.058 |
195 |
189 |
|||||||
|
1 Paradeisopoulos 2013; 2014: 250 (βλέπε κεφάλαια 5 και 6 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). 4 Σύμφωνα με Διόδωρο 14.29.3 |
||||||||||
Εναλλακτικά (κάτω διαδρομή στον χάρτη τού Πίνακα 11.8) οι Έλληνες μπορούσαν να ακολουθήσουν τις κύριες διαδρομές καραβανιών μέσω Καρς, Πασινλέρ, Ερζερούμ και Άσκαλε και στη συνέχεια τη διαδρομή καραβανιών που συνέδεε αυτόν τον βόρειο δρόμο δύσης-ανατολής με το λιμάνι τής Τραπεζούντας μέσω Μπαϊμπούρτ.
Τέλος μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ακολούθησαν τη διαδρομή τού ταξιδιού τού Χάμιλτον κατά τον 19ο αιώνα. Μια δεκαπενθήμερη πορεία από το Γκυουμρί στο Κεμέρ Νταγ ήταν εφικτή και στις τρεις εναλλακτικές λύσεις. Αν εχθροί των Σκυθηνών ήσαν οι Σάσπειρες, τότε πρέπει να αποκλείσουμε την κάτω διαδρομή στον χάρτη τού Πίνακα 11.8, η οποία δεν περνά από την Ισπίρ.
Ο Πίνακας 11.8 συνοψίζει τις αποστάσεις σε αυτό το σκέλος τής διαδρομής τής Καθόδου των Μυρίων υιοθετώντας την άποψη τού Διόδωρου για δεκαπέντε ημέρες πορείας από την πόλη Γυμνιάς στο όρο Θήχης. Απεικονίζονται και οι τρεις εναλλακτικές διαδρομές.
Ένατο σκέλος: Από το όρος Θήχης στην Τραπεζούντα
Και αυτό το σκέλος τής διαδρομής έχει συζητηθεί αναλυτικά σε προηγούμενα κεφάλαια, ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 9. Συνοψίζοντας, στη συμβολή των ποταμών Σορκουνλού και Τσορούχ, κοντά στο σημερινό χωριό Τσατικσού, οι Μύριοι αντιμετώπισαν τούς Μάκρωνες. Συμφιλιώθηκαν μαζί τους και πορεύτηκαν μέσα από τη χώρα τους προς τα νότια σύνορα τής χώρας των Κόλχων. Στο πέρασμα Καζικλί Νταγ αντιμετώπισαν τούς Κόλχους, τούς έτρεψαν σε φυγή και κατέβηκαν στα χωριά τους, που ήσαν διάσπαρτα στα βόρεια τής Ποντικής οροσειράς και στα νότια τής Ματσούκας. Ύστερα από το επεισόδιο με το «τρελό μέλι» στην περιοχή τού Κοσάντερε, οι Μύριοι ξεκίνησαν το τελευταίο μέρος τής πορείας τους προς Τραπεζούντα.
|
Πίνακας 11.9: Κάθοδος Μυρίων: Όρος Θήχης-Tραπεζούς |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
1.058 |
195 |
189 |
|||||
|
Κάτω από το όρος Θήχης |
Αϊντίντεπε (Χαρτ) |
|||||||
|
Σύνορα Μακρώνων |
385 |
10 Μαϊ |
8,2 |
1,4 |
Τσατικσού |
|||
|
14,8 |
2,6 |
Αλατζἀ |
||||||
|
Πορεία με Μάκρωνες |
10 |
3 |
385-387 |
10-12 Μαϊ |
30,9 |
5,4 |
Τσοράκ |
|
|
Σύνορα Κόλχων |
| |
Πέρ. Καζικλί Νταγ |
||||||
|
32,0 |
5,5 |
Σουμελά |
||||||
|
Στα χωριά των Κόλχων |
53 |
1 |
388 |
13 Μαϊ |
14,2 |
2,5 |
Κοσάντερε |
|
|
«Τρελό» μέλι |
4 |
389-392 |
14-17 Μαϊ |
|||||
|
7,4 |
1,3 |
Μάτσκα |
||||||
|
Προς Τραπεζούντα |
7 |
2 |
393-394 |
18-19 Μαϊ |
27,3 |
4,7 |
Τράμπζον |
|
|
Στην Τραπεζούντα |
30 |
395-424 |
20 Μαϊ-18 Ιουν |
|||||
|
Θήχης-Τραπεζούς |
22 |
6 |
34 |
134,8 |
23,4 |
Αϊντίντεπε-Τράμπζον |
||
|
Από την αφετηρία |
1.080 |
201 |
223 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013; 2014: 250 (βλέπε κεφάλαια 5 και 6 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). |
||||||||
Με τη διαδρομή τού Πίνακα 11.9 η απόσταση από τη Χαρτ μέχρι την Τραπεζούντα είναι 134,8 χλμ (23,4 «κανονικοί» παρασάγγες) και σχεδόν ταυτίζεται με την εκτίμηση τού Ξενοφώντος (22 παρασάγγες).
Δέκατο σκέλος: Από την Τραπεζούντα στην Κερασούντα και τα Κοτύωρα
|
Πίνακας 11.10: Κάθοδος Μυρίων: Τραπεζούς-Κερασούς-Κοτύωρα |
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||
|
Στην Κύρου Ανάβαση |
Χρονολόγηση1 |
Πραγματική απόσταση |
||||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
ημέρες |
ημερομηνία |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
Από την αφετηρία |
1.080 |
201 |
223 |
|||||
|
Από Τραπεζούντα |
425 |
19 Ιουν 400 |
Τράμπζον |
|||||
|
Κερασούς Ξενοφώντος |
153 |
3 |
425-427 |
20-22 Ιουν |
45,0 |
7,8 |
Βακφίκεμπιρ |
|
|
Στην Κερασούντα |
10 |
428-437 |
23 Ιουν-2 Ιουλ |
|
||||
|
Ανατ. όριο Μοσσυνοίκων |
53 |
1 |
438 |
3 Ιουλ |
6,0 |
1,0 |
Εκβολές Αγασάρντερε |
|
|
Στάθμευση |
2 |
439-440 |
4-5 Ιουλ |
|
||||
|
Δυτ. όριο Μοσσυνοίκων |
403 |
8 |
441-448 |
6-13 Ιουλ |
104,0 |
18,0 |
Εκβολές Ακ Σου π. |
|
|
Δυτικό όριο Χαλύβων |
103 |
2 |
449-450 |
14-15 Ιουλ |
19,7 |
3,4 |
Εκβολές Τουρνασουγιού |
|
|
Κοτύωρα |
450 |
15 Ιουλ 400 |
10,2 |
1,8 |
Ορντού |
|||
|
Τραπεζούς-Κοτύωρα |
70 |
14 |
12 |
184,9 |
32,1 |
Τράμπζον-Ορντού |
||
|
Από την αφετηρία |
1.150 |
215 |
235 |
|||||
|
1 Paradeisopoulos 2013; 2014: 250 (βλέπε κεφάλαια 5 και 6 αυτού τού βιβλίου). 2 «Κανονικοί» παρασάγγες των 30 ολυμπιακών σταδίων (5,768 χλμ). 3 Οι παρασάγγες με πλάγια ψηφία προκύπτουν θεωρώντας ημερήσια πορεία 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248 και κεφ. 6 αυτού τού βιβλίου). |
||||||||
Το σκέλος αυτό περιγράφηκε αναλυτικά στο κεφάλαιο 10. Στον Πίνακα 11.10 τα 184,9 χλμ τής απόστασης Τραπεζούντας-Κοτυώρων, δηλαδή οι 70 παρασάγγες τού Ξενοφώντος, οι οποίοι υπολογίζονται έμμεσα ως 14 ημέρες πορείας ανά 5 παρασάγγες την ημέρα, αντιστοιχούν σε 32,1 «κανονικούς» παρασάγγες. Αυτό είναι λογικό: οι Μύριοι κινήθηκαν σε περιοχή όπου δεν υπήρχε κύριος δρόμος και η ταχύτητα τής πορείας τους είχε μειωθεί στο μισό, όπως συνέβη και σε άλλα αντίστοιχα τμήματα τής Κύρου Ανάβασης και τής Καθόδου των Μυρίων.
Η λύση τού γρίφου τού Ξενοφώντος
Ο Πίνακας 11.11 συνοψίζει τη λύση, η οποία χρησιμοποιεί τις αναλυτικές και αθροιστικές πληροφορίες που παρέχει ο Ξενοφών με μία μόνο εξαίρεση: δέχεται τις 29 επιπλέον ημέρες πορείας και στάθμευσης που αναφέρει ο Διόδωρος. Επίσης στην τελική λύση που προτείνουμε στο κεφάλαιο αυτό, έχουμε δεχτεί ότι δεν υπήρχαν οι επτά ημέρες πορείας δίπλα στον Αράξη που αναφέρει ο Ξενοφών ή, ακριβέστερα, ότι ο Ξενοφών έχει σκοπίμως αναφέρει δύο φορές αυτή την πορεία επτά ημερών, μια φορά ως πορεία δίπλα στον Αράξη (4.6.4) και μια δεύτερη ως πορεία μέσα στη χώρα των Χαλδίων (4.7.15).
Στα κεφάλαια 5 και 6 έχουμε δείξει ότι λύση στον γρίφο τού Ξενοφώντος μπορεί να υπάρξει ακόμη και αν δεχτούμε ότι υπήρξε αυτή η δεύτερη πορεία δίπλα στον Αράξη. Όμως στην περίπτωση αυτή πρέπει να δεχτούμε 2 ημέρες πορείας και 6 ημέρες στάθμευσης στη χώρα των Μοσσυνοίκων, αντί για τις 8 ημέρες πορείας που αναφέρει ο Ξενοφών.
|
Πίνακας 11.11: Οι παρασάγγες τής Ανάβασης και τής Καθόδου των Μυρίων |
|||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Στην Κύρου Ανάβαση τού Ξενοφώντος |
χρονολόγηση |
Στους σύγχρονους οδικούς χάρτες |
|||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
|
Κύρου Ανάβαση |
|
|
|
|
|
|
|
|
1α. Έφεσος-Σάρδεις |
18 |
7 |
23 |
20 Απρ – 19 Μαϊ 401 |
105,0 |
18,2 |
Έφες-Σαρτ |
|
1β. Σάρδεις-Μυρίανδος |
262 |
41 |
86 |
20 Μαϊ – 23 Σεπ 401 |
1.306,1 |
226,4 |
Σαρτ-Μαντενλί |
|
2. Μυρίανδος-Αράξης |
115 |
21 |
8 |
24 Σεπ – 22 Οκτ 401 |
585,2 |
101,5 |
Μαντενλί-Μπουσάιρα |
|
3. Αράξης-Κούναξα |
140 |
24 |
3 |
23 Οκτ – 19 Νοε 401 |
500,0 |
86,7 |
Μπουσάιρα- Tελ Κούνεϊσε |
|
Ανάβαση σύνολο |
535 |
93 |
120 |
7 μήνες |
2.496,3 |
432,8 |
|
|
Κάθοδος των Μυρίων |
|
|
|
|
|||
|
4. Κούναξα-Ζαπάτας |
107 |
22 |
29 |
20 Νοε 401 – 9 Ιαν 400 |
635,0 |
110,1 |
Tελ Κούνεϊσε –Μεγ. Ζαμπ |
|
5. Ζαπάτας-Κεντρίτης |
1062 |
22 |
7 |
10 Ιαν – 6 Φεβ 400 |
320,0 |
55,5 |
Μεγάλος Ζαμπ-Μποτάν |
|
6. Κεντρίτης-Χωριά |
85 |
17 |
11 |
7 Φεβ – 6 Μαρ 400 |
470,0 |
81,5 |
Μποτάν-30 χλμ Α Άσκαλε |
|
7. Χωριά-Γυμνιάς |
1503 |
26 |
226 |
7 Μαρ – 24 Απρ 400 |
605,7 |
105,0 |
30 χλμ Α Άσκαλε-Γκυουμρί |
|
8. Γυμνιάς-Θήχης |
755 |
154 |
0 |
25 Απρ – 9 Μαϊ 400 |
449,0 |
77,8 |
Γκυουμρί-15 χλμ Β Χαρτ |
|
9. Θήχης-Τραπεζούς |
22 |
6 |
34 |
10 Μαϊ – 18 Ιουν 400 |
134,8 |
23,4 |
15 χλμ Β Χαρτ-Τράμπζον |
|
10. Τραπεζούς-Κοτύωρα |
705 |
14 |
12 |
19 Ιουν – 15 Ιουλ 400 |
184,9 |
32,1 |
Τράμπζον-Ορντού |
|
Κάθοδος σύνολο |
615 |
122 |
115 |
8 μήνες |
2.799,4 |
485,4 |
|
|
Ανάβαση και Κάθοδος |
1.150 |
215 |
235 |
15 μήνες |
5.295,7 |
918,2 |
|
|
1 «Κανονικοί» παρασάγγες των 5,768 χλμ (30 ολυμπιακών σταδίων) ανά παρασάγγη. 2 Θεωρώντας ημερήσιες πορείες των 5 παρασαγγών προς/από τούς λόφους Ζάκο και στη χώρα των Καρδούχων. 3 Θεωρώντας μία ημέρα πορείας δίπλα στον Αράξη αντί για τις επτά ημέρες τού Ξενοφώντος (4.6.4). 4 Λαμβάνοντας υπόψη την πορεία 15 ημερών τού Διόδωρου (14.29.3). 5 Θεωρώντας ημερήσιες πορείες των 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248). 6 Λαμβάνοντας υπόψη τις 19 ημέρες στάθμευσης τού Διόδωρου (14.29.1). |
|||||||
Όπως δείχνει λοιπόν ο Πίνακας 11.11, πράγματι, οι αθροιστικές πληροφορίες τής Κύρου Ανάβασης επαληθεύονται:
(α) 535 παρασάγγες διανύθηκαν στην Ανάβαση (2.2.6) σε 93 ημέρες πορείας (2.2.6) και 615 παρασάγγες στην Κάθοδο σε 122 ημέρες πορείας (5.5.4). Συνολικά 1.150 παρασάγγες (7.8.26) σε 215 ημέρες πορείας (7.8.26).87
(β) Η διάρκεια τής Καθόδου ήταν οκτώ μήνες (5.5.4) και η συνολική διάρκεια (Ανάβασης και Καθόδου) ήταν 15 μήνες, δηλαδή ένα έτος και τρεις μήνες (7.8.26), όπως αναφέρει ο Ξενοφών.
Σύμφωνα με την προτεινόμενη λύση, ο Ξενοφών δεν είχε παρερμηνεύσει τα ονόματα των ποταμών στην Κάθοδο των Μυρίων. Κεντρίτης είναι ο Μποτάν. Τηλεβόας είναι ο Μουράτ (Ανατολικός Ευφράτης). Ευφράτης τον οποίο διέβησαν οι Μύριοι κοντά στις πηγές του είναι ο Φρατ/Καρασού (Δυτικός Ευφράτης) τού Ερζερούμ. Φάσις είναι ο Αράξης. Άρπασος είναι ο Άρπα τσάι. Επίσης, σύμφωνα με αυτή τη λύση, οι λαοί που αναφέρονται από τον Ξενοφώντα στο ασαφές σκέλος τής Καθόδου των Μυρίων –Φασιανοί, Τάοχοι, Χάλδιοι, Σκυθηνοί, Εσπερίτες (Σάσπειρες;)– ζούσαν στις περιοχές όπου τούς τοποθετούν οι σύγχρονοι ιστορικοί και αρχαιολόγοι.
Τα χιλιόμετρα και οι παρασάγγες τής συνολικά διανυθείσας απόστασης
Ο Πίνακας 11.11 δεν επιδεικνύει μόνο τη συμμόρφωση με τις αθροιστικές πληροφορίες τού Ξενοφώντος στις παραγράφους 2.2.6, 5.5.4 και 7.8.26. Απεικονίζει επίσης τη σχέση των παρασαγγών στην Κύρου Ανάβαση με τις πραγματικές αποστάσεις. Βάδισαν 5.295,7 χλμ από την Έφεσο μέχρι τα Κοτύωρα.88 Η απόσταση αυτή αντιστοιχεί σε 918,2 «κανονικούς» παρασάγγες (των 30 ολυμπιακών σταδίων ή 5,768 χλμ). Φαίνεται λοιπόν κατ’ αρχάς, ότι οι παρασάγγες τής πραγματικής απόστασης είναι περίπου 20% λιγότεροι από εκείνους που αναφέρει ο Ξενοφών (1.150 παρασάγγες).
Όμως ακόμη κι έτσι, πριν διορθώσουμε τον αριθμό των 918,2 παρασαγγών λαμβάνοντας υπόψη πορείες εκφρασμένες από τον Ξενοφώντα σε «βραχείς» παρασάγγες, είναι σαφές ότι ο Ξενοφών δεν χρησιμοποιεί τον παρασάγγη ως αφηρημένη έννοια, αλλά για να εκφράσει τη διάνυση απόστασης.
Ο παρασάγγης, η απόσταση που διανυόταν σε μια ώρα, εξαρτιόταν από τα χαρακτηριστικά τού εδάφους τής πορείας. Έχουμε δείξει ότι σε ορισμένα τμήματα τής διαδρομής ο Ξενοφών αναφέρει αποστάσεις σε «βραχείς» παρασάγγες, όχι σε «κανονικούς». Επομένως σε αυτά τα τμήματα, δηλαδή στα σκέλη Χαμπούρ-Πύλες, Ταλ Καΐφ-Κεντρίτης, Αρμενικά χωριά-Άρπασος και Τραπεζούς-Κοτύωρα, μετατρέποντας τις χιλιομετρικές αποστάσεις σε παρασάγγες όχι με τη σχέση ένας «κανονικός» παρασάγγης = 30 στάδια = 5,768 χλμ, αλλά με τη σχέση ένας «βραχύς» παρασάγγης = μισός «κανονικός» παρασάγγης = περίπου 2,9 χλμ, παίρνουμε τα αποτελέσματα τού Πίνακα 11.12.
|
Πίνακας 11.12: Οι διορθωμένοι παρασάγγες τής Ανάβασης και τής Καθόδου |
|||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Στην Κύρου Ανάβαση τού Ξενοφώντος |
χρονολόγηση |
Στους σύγχρονους οδικούς χάρτες |
|||||
|
αρχαία |
παρα- |
ημέρες |
ημέρες |
χλμ |
παρα- |
σύγχρονη |
|
|
Κύρου Ανάβαση |
|
|
|||||
|
1α. Έφεσος-Σάρδεις |
18 |
7 |
23 |
20 Απρ – 19 Μαϊ 401 |
105,0 |
18,2 |
Έφες-Σαρτ |
|
1β. Σάρδεις-Μυρίανδος |
262 |
41 |
86 |
20 Μαϊ – 23 Σεπ 401 |
1.306,1 |
226,4 |
Σαρτ-Μαντενλί |
|
2. Μυρίανδος-Αράξης |
115 |
21 |
8 |
24 Σεπ – 22 Οκτ 401 |
585,2 |
101,5 |
Μαντενλί-Μπουσάιρα |
|
3α. Αράξης-Πύλαι |
125 |
18 |
3 |
23 Oκτ – 13 Νοε 401 |
379,0 |
130,72 |
Μπουσάιρα-22 χλμ Β Χιτ |
|
3β. Πύλαι-Κούναξα |
15 |
6 |
– |
14 – 19 Νοε 401 |
121,0 |
21,0 |
22 χλμ Β Χιτ-Tελ Κούνεϊσε |
|
Ανάβαση σύνολο |
535 |
93 |
120 |
7 μήνες |
2.496,3 |
497,8 |
|
|
Κάθοδος των Μυρίων |
|
||||||
|
4. Κούναξα-Ζαπάτας |
107 |
22 |
29 |
20 Νοε 401-9 Ιαν 400 |
635,0 |
110,1 |
Tελ Κούνεϊσε-Μεγάλος Ζαμπ |
|
5α. Ζαπάτας-Χωριά |
16 |
24 |
1 |
10 – 15 Ιαν 400 |
69,0 |
12,0 |
Μεγάλος Ζαμπ–Ταλ Καΐφ |
|
5β. Χωριά-Κεντρίτης |
903 |
18 |
6 |
16 Ιαν – 6 Φεβ 400 |
251,0 |
86,62 |
Ταλ Καΐφ-Μποτάν |
|
6. Κεντρίτης-Αρμ. Χωριά |
85 |
17 |
11 |
7 Φεβ – 6 Μαρ 400 |
470,0 |
81,5 |
Μποτάν-30 χλμ Α Άσκαλε |
|
7α.Αρμ. Χωριά-Άρπασος |
1104 |
18 |
195 |
7 Μαρ – 13 Απρ 400 |
376,7 |
129,92 |
30 χλμ Α Άσκαλε– Άρπα τσάι |
|
7β. Άρπασος-Γυμνιάς |
40 |
8 |
3 |
14 – 24 Απρ 400 |
229,0 |
39,7 |
Άρπα τσάι-Γκυουμρί |
|
8. Γυμνιάς-Θήχης |
756 |
157 |
0 |
25 Απρ – 9 Μαϊ 400 |
449,0 |
77,8 |
Γκυουμρί-15 χλμ Β Χαρτ |
|
9. Θήχης-Τραπεζούς |
22 |
6 |
34 |
10 Μαϊ – 18 Ιουν 400 |
134,8 |
23,4 |
15 χλμ Β Χαρτ-Τράμπζον |
|
10. Τραπεζούς-Κοτύωρα |
706 |
14 |
12 |
19 Ιουν – 14 Ιουλ 400 |
184,9 |
63,82 |
Τράμπζον-Ορντού |
|
Κάθοδος σύνολο |
615 |
122 |
115 |
8 μήνες |
2.799,4 |
624,7 |
|
|
Ανάβαση και Κάθοδος |
1.150 |
215 |
235 |
15 μήνες |
5.295,7 |
1.122,5 |
|
|
1 «Κανονικοί» παρασάγγες των 5,768 χλμ (30 ολυμπιακών σταδίων) ανά παρασάγγη, εκτός αν σημειώνεται με 2. 2 «Βραχείς» παρασάγγες με πλάγια, μήκους τού μισού τού «κανονικού» παρασάγγη, (5,768 χλμ), δηλαδή 2,9 χλμ ανά παρασάγγη. 3 Θεωρώντας ημερήσιες πορείες των 5 παρασαγγών προς/από τούς λόφους Ζάκο και στη χώρα των Καρδούχων. 4 Θεωρώντας μία ημέρα πορείας δίπλα στον Αράξη αντί για τις επτά ημέρες τού Ξενοφώντος (4.6.4). 5 Λαμβάνοντας υπόψη τις 19 ημέρες στάθμευσης τού Διόδωρου (14.29.1). 6 Θεωρώντας ημερήσιες πορείες των 5 παρασαγγών (Paradeisopoulos 2014: 246-248). 7 Λαμβάνοντας υπόψη την πορεία 15 ημερών τού Διόδωρου (14.29.3). |
|||||||
Όπως φαίνεται στον πίνακα αυτόν, οι συνολικοί παρασάγγες (1.150) είναι τώρα πολύ κοντά στη συνολική χιλιομετρική διάνυση εκφρασμένη κατά περίπτωση σε «κανονικούς» ή «βραχείς» παρασάγγες (1.122,5).
Η σύγκριση μεταξύ των παρασαγγών στα αριστερά και των χιλιομέτρων που έχουν μετατραπεί σε παρασάγγες στα δεξιά, δείχνει ότι αξιοσημείωτες διαφορές εμφανίζονται μόνο σε τρία σκέλη, τα οποία περιλαμβάνουν τμήματα που δεν προσδιορίζονται σαφώς στην Κύρου Ανάβαση. Αυτό ισχύει:
(α) Στη γραμμή 1β όπου, όπως αναφέρθηκε, πιθανότατα ο στρατός δεν πορεύτηκε από τα Τύανα προς την Ταρσό μέσω των Κιλικίων Πυλών, αλλά ακολούθησε πιο κυκλική διαδρομή.
(β) Στη γραμμή 2 όπου, όπως αναφέρθηκε, η θέση τής Θαψάκου παραμένει αβέβαιη.
(γ) Στη γραμμή 7α, όπου η διαδρομή τής διέλευσης από τα εδάφη των Ταόχων και των Χαλδίων είναι ενδεικτική, καθώς ο Ξενοφών δεν παρέχει λεπτομέρειες.
Φαίνεται λοιπόν ότι οι πρόσθετες ημέρες πορείας και ανάπαυσης που αναφέρονται από τον Διόδωρο (14.29.1-3) όχι μόνο φέρνουν σε συμφωνία τις αναλυτικές με τις αθροιστικές πληροφορίες χρόνου και παρασαγγών στην Κύρου Ανάβαση, αλλά ικανοποιούν επίσης την υπόθεση ότι όλες οι αποστάσεις που αναφέρονται από τον Ξενοφώντα αντιστοιχούν επί τού χάρτη σε πραγματικές χιλιομετρικές αποστάσεις. Αυτές οι αποστάσεις έχουν εκφραστεί είτε σε «κανονικούς» παρασάγγες για πορείες επί κυρίων οδών, είτε σε «βραχείς» παρασάγγες έξω από κύριες οδούς.
| <-10. Από την Τραπεζούντα στην Κερασούντα και τα Κοτύωρα | 12. Συμπέρασμα-> |